Tác giả: Bill Hayton
| Biên dịch: Lê Hoàng Giang
Người dân của đất nước
này đã được giáo dục sai sự thật rằng tổ tiên họ đã tìm ra và đặt tên cho các
hòn đảo trên Biển Đông.
Biển Đông là nơi những
tham vọng của Trung Quốc phải đối đầu với sự lo lắng của các nước châu Á và quyền
lực của Hoa Kỳ. Qua những tranh chấp trên biển, Trung Quốc đã vứt bỏ vẻ bề
ngoài “trỗi dậy hòa bình” để thay vào đó là ngoại giao pháo hạm. Các tàu hải cảnh
có vũ trang của Trung Quốc đã đâm húc các tàu Việt Nam, bao vây các vị trí tiền
đồn của Philippines, quấy rối các hoạt động thăm dò dầu khí của Malaysia và đe
dọa các tàu hộ tống ngư dân của Indonesia. Để ứng phó, tất cả những nước này
đang ráo riết mua thêm vũ khí và tăng cường các liên kết quân sự với các nước
có chung lo ngại trước những yêu sách chủ quyền ngày càng xác quyết của Trung
Quốc – chủ yếu là với Mỹ, nhưng ngoài ra còn có Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và
Australia.
Căn nguyên của những
rắc rối này là những gì mà Bắc Kinh gọi là “chủ quyền lịch sử không thể tranh
cãi được” đối với 80% Biển Đông: từ cảng Hồng Kông cho tới gần bờ biển Borneo,
cách đó đến 1.500km. Vấn đề đối với những tuyên bố chủ quyền này là không hề có
những bằng chứng đáng tin cậy để làm căn cứ. Vậy mà những chi tiết lịch sử hư cấu
đó giờ đây lại đang đe dọa hòa bình và an ninh Châu Á và tạo ra một vũ đài để
Trung Quốc và Mỹ đối đầu gay gắt, với những hệ lụy tác động đến toàn cầu. Thật
khó có thể tin được rằng cuộc đối đầu có thể dữ dội này lại có gốc rễ là một cuộc
tranh chấp đối với những mảnh đất gần như hoàn toàn không thể cư ngụ được.
Có hai quần thể “đảo”
chính ở Biển Đông. (Chỉ một số rất ít là đảo theo đúng nghĩa, đại đa số chỉ là
các rạn san hô, bãi cát hoặc đá). Ở phía Bắc, quần đảo Hoàng Sa (Paracels) đang
bị tranh chấp giữa Trung Quốc và Việt Nam. Còn tại phía Nam, quần đảo Trường Sa
(Spratlys) rộng lớn hơn nhiều bị các nước Trung Quốc, Việt Nam, Malaysia,
Brunei và Philippines tranh giành. Đa số những hòn đảo hoang vắng này có tên tiếng
Anh, thường là được đặt bởi những con tàu và thủy thủ đã phát hiện và vẽ chúng
lên bản đồ. Ví dụ, đảo Trường Sa (Spratly Island) được một thuyền trưởng tàu
săn cá voi tên là Richard Spratly tìm thấy vào năm 1843, còn Đá Khúc Giác (Iroquois
Reef) được đặt tên theo con tàu HMS Iroquois đã phát hiện ra nó trong một chuyến
khảo sát vào những năm 1920, vv…
Khi một ủy ban thuộc
chính quyền Trung Quốc lần đầu đặt tên tiếng Trung cho các hòn đảo này vào năm
1935, tất cả những gì họ làm là dịch tên hoặc chuyển âm những tên tiếng Anh đã
sẵn có sang tiếng Trung. Ví dụ như đối với quần đảo Hoàng Sa, Antelope Reef (Đá
Hải Sâm) được dịch là Linh Dương Tiêu (Linh Dương là từ Antelope được dịch ra
tiếng Trung) và đối với quần đảo Trường Sa, cụm đá North Danger Reef trở thành
Bei xian (Bắc Hiểm – tiếng Trung nghĩa là “mối nguy hiểm ở phía Bắc”), Đảo Trường
Sa trở thành Si-ba-la-tuo (chuyển âm từ tên tiếng Anh “Spratly Island” sang tiếng
Trung). Ủy ban của Trung Quốc chỉ đơn thuần là đã sao chép lại những bản đồ của
người Anh, thậm chí sao chép cả những lỗi sai. Những tên đảo sau đó được chỉnh
sửa lại hai lần. Còn Bãi cạn Scarborough, đặt tên theo một con tàu của Anh vào
năm 1748, ban đầu được chuyển ngữ thành Si ge ba luo vào năm 1935, được đổi
thành Dân Chủ Đảo bởi chính quyền Trung Hoa Dân Quốc vào năm 1947 và sau đó được
đặt một cái tên ít nhạy cảm về chính trị hơn là Hoàng Nham (tức “bãi đá vàng”)
bởi chính quyền cộng sản Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1983.
Ngày nay, chính quyền
Trung Quốc có vẻ như hoàn toàn không biết đến những điều này. Những lời biện hộ
chuẩn mực cho chủ quyền “không thể tranh cãi” của Trung Quốc thường bắt đầu bằng
câu “người Trung Quốc là những người đầu tiên phát hiện và đặt tên cho các hòn
đảo Nam Sa”. Trên thực tế, “người Trung Quốc” chỉ sao chép lại những tên đảo do
người Anh đặt. Ngay cả cụm từ “Nam Sa” (tức “bãi cát phía nam”) cũng không nằm
cố định trên bản đồ của người Trung Quốc. Năm 1935, cái tên này được dùng để chỉ
khu vực biển nông có tên tiếng Anh là “Bãi Macclesfield” (cũng được đặt theo
tên của một con tàu Anh, giờ Trung Quốc gọi là Trung Sa). Vào năm 1947, cái tên
Nam Sa lại bị dời xuống phía Nam trên bản đồ Trung Quốc để chỉ quần đảo Trường
Sa.
Để kiểm tra đầy đủ từng
chứng cứ do Trung Quốc đưa ra sẽ phải mất rất nhiều trang giấy, nhưng hoàn toàn
có thể cho rằng vẫn chưa có bằng chứng khảo cổ nào cho thấy những con tàu Trung
Quốc đã có thể đi được xuyên biển từ trước thế kỷ thứ 10. Cho đến thời điểm đó,
chỉ có các con tàu của người Malay, người Ấn Độ và người Arab tiến hành giao
thương và khai phá biển. Những con tàu đó, có thể vào một số dịp, có chuyên chở
những hành khách Trung Hoa. Những chuyến du hành được đề cập nhiều của “các đô
đốc thái giám” trong đó có Trịnh Hòa, chỉ kéo dài khoảng 30 năm, cho đến những
năm 1430. Sau thời điểm đó, mặc dù những thương nhân và ngư dân vẫn đi lại trên
biển, nhà nước Trung Hoa không bao giờ viếng thăm các vùng biển xa lần nào nữa,
cho đến khi chính quyền Trung Hoa Dân Quốc được Mỹ và Anh trao cho một số tàu
biển vào cuối Chiến tranh Thế giới lần thứ Hai.
Lần đầu tiên có một
quan chức chính phủ Trung Quốc đặt chân lên một đảo thuộc quần đảo Trường Sa là
vào ngày 12 tháng 12 năm 1946, khi đó các đế quốc Anh và Pháp đều đã chiếm phần
trên Biển Đông. Một phái đoàn cấp tỉnh của Trung Quốc đã đến quần đảo Hoàng Sa
trước đó vài thập kỷ, vào ngày 6 tháng 6 năm 1909, thực hiện một nhiệm vụ có vẻ
như là một chuyến thám hiểm trong một ngày, được dẫn đường bởi các thuyền trưởng
người Đức thuê từ hãng buôn Carlowitz. Các cuộc đối đầu quốc tế đang phải dựa
vào những căn cứ khiêm tốn như vậy.
Đây là bức tranh lịch
sử được vẽ lên bởi các nghiên cứu học thuật độc lập tốt nhất. Nhưng nếu đem kể
cho gần như bất kỳ người Trung Quốc nào, họ cũng sẽ tỏ ra ngờ vực. Từ trong các
lớp học cho đến tại những cơ quan ngoại giao, chủ quyền của Trung Quốc đối với
Biển Đông đã tồn tại trong trí nhớ của người dân và trở thành sự thật chắc chắn.
Làm thế nào mà cả một quốc gia có thể có được ý thức sở hữu đối với Biển Đông mạnh
mẽ đến thế dựa trên những cơ sở thiếu vững chắc như vậy?
Câu chuyện có lẽ bắt
đầu từ cuộc Chiến tranh Nha phiến năm 1840 và khoảng thời gian người Trung Quốc
gọi là “thế kỷ ô nhục” diễn ra sau đó. Trung Quốc rõ ràng đã chịu nhiều tổn thất
nặng nề dưới tay các nước đế quốc phương Tây và Nhật Bản: hàng ngàn người chết,
nhiều thành phố bị trở thành thuộc địa và chính quyền phải chịu nhiều khoản nợ
từ các ngân hàng quốc tế.
Nhà nghiên cứu địa lý
William Callahan và nhiều người khác đã chỉ ra trong quá trình đấu tranh chống
lại sự thống trị của nước ngoài, các lực lượng Quốc dân Đảng và Đảng Cộng sản
đã cố tình tạo ra một ý thức rằng Trung Quốc bị xâm phạm lãnh thổ để huy động
quần chúng như thế nào. Từ những năm 1900 trở về sau, các nhà nghiên cứu địa lý
Trung Quốc như Bai Meichu, một trong những người sáng lập Hội Địa lý Trung Quốc,
đã bắt đầu vẽ các bản đồ cho người dân của họ thấy những phần lãnh thổ nào của
Trung Quốc đã bị các đế quốc lấy đi.
Những “bản đồ quốc nhục”
này cho rằng lãnh thổ hợp pháp của Trung Quốc bao gồm tất cả những nước chư hầu
xưa kia đã triều cống cho hoàng đế Trung Hoa. Những vùng đất này bao gồm cả bán
đảo Triều Tiên, nhiều phần đất rộng lớn của Nga, Trung Á, vùng Himalaya và nhiều
vùng thuộc Đông Nam Á. Trên những bản đồ này đã xuất hiện những đường kẻ cho thấy
sự đối lập lớn giữa một lãnh thổ to lớn của đế chế Trung Hoa trước kia với một
diện tích đất nước đã bị thu nhỏ đáng kể. Như là định mệnh, sau khi chính quyền
Trung Quốc thay tên cho các hòn đảo trên Biển Đông vào năm 1935, một đường kẻ
như vậy được vẽ bao quanh Biển Đông. Đây là đường kẻ ngày nay có tên gọi “đường
chữ U” hay “đường 9 đoạn” khoanh trọn 80% diện tích Biển Đông và tất cả các đảo
và quần đảo trong đó. Sự cố trong khi vẽ bản đồ này, vốn do diễn dịch sai lịch
sử Đông Nam Á, chính là cơ sở cho tuyên bố chủ quyền hiện nay của Trung Quốc.
Trung Quốc rõ ràng đã
phải chịu bóc lột nặng nề dưới sự thống trị của các thế lực bên ngoài, nhưng
nhà nước Trung Quốc hiện đại trỗi dậy từ tàn tích của Triều đại Mãn Thanh và những
cuộc nội chiến sau đó đã tìm sự an ủi qua những ký ức thêu dệt vốn ít liên quan
đến những gì xảy ra trên thực tế. Như bất kỳ khách thăm quan nào tới xem phần
trưng bày “Con đường Hồi sinh” tại Bảo tàng Quốc gia Trung Quốc trên Quảng trường
Thiên An Môn có thể thấy, “hội chứng thêu dệt ký ức” này là một thành phần
không thể thiếu để hợp thức hóa huyền thoại của Đảng Cộng sản: chính Đảng đã cứu
đất nước thoát khỏi sự ô nhục.
Giới học giả theo chủ
nghĩa dân tộc và các cơ quan chính quyền trong nửa đầu thế kỷ 20 đã để lại cho
Đảng Cộng sản một “lịch sử chính thức” rõ ràng là trái với sự thực. Chính điều
này, chứ không phải nguy cơ từ những người theo chủ nghĩa dân tộc biểu tình
trên các đường phố, đã khiến cho tranh chấp Biển Đông trở nên nguy hiểm và khó
giải quyết đến như vậy. Nhưng thừa nhận lịch sử bị thêu dệt cũng có nghĩa là gỡ
bỏ đi hòn đá tảng chống đỡ cho vị trí tối cao của Đảng trong xã hội Trung Quốc.
Đáng tiếc là không hề
có giải pháp dễ dàng nào cho những xung đột đang tiếp diễn trên Biển Đông.
Không bên nào muốn kích động một cuộc xung đột toàn diện, nhưng cũng không bên
nào sẵn lòng giảm căng thẳng bằng cách điều chỉnh bớt những yêu sách chủ quyền
của mình. Một số quan chức Trung Quốc khi nói chuyện riêng đã thừa nhận rằng
duy trì yêu sách “đường chữ U” là vô lý về mặt pháp lý. Nhưng chính những quan
chức đó cũng nói rằng họ không thể sửa đổi một cách chính thức những tuyên bố
đã đưa ra vì nhiều lý do chính trị – những chỉ trích của người dân trong nước sẽ
rất dữ dội. Như vậy thì làm thế nào mới có thể thuyết phục người dân Trung Quốc
nhìn nhận lịch sử Biển Đông dưới một quan điểm khác?
Một câu trả lời có thể
nằm ở Đài Loan. Tại Đài Loan, khả năng để có một diễn đàn tranh luận tự do hơn
về lịch sử Trung Quốc cao hơn nhiều so với ở Trung Quốc đại lục. Hiện đã có một
số học giả “bất đồng chính kiến” suy nghĩ lại về một số phương diện của lịch sử
thế kỷ 20. Đài Loan cũng là nơi lưu trữ những tư liệu của Trung Hoa Dân Quốc,
chính quyền đầu tiên vẽ ra “đường chữ U”. Kiểm tra cởi mở và kỹ lưỡng lại quá
trình cẩu thả đã vẽ ra đường chữ U có thể thuyết phục những người định hướng dư
luận chịu xét lại một số vấn đề liên quan đến chủ nghĩa dân tộc còn chưa rõ
ràng mà họ từ lâu coi là chân lý.
Có lẽ lý do thuyết phục
nhất để bắt đầu ở Đài Loan là vì chính quyền Bắc Kinh sợ rằng nếu nhượng bộ thì
sẽ bị chỉ trích quyết liệt tại Đài Bắc. Còn nếu chính quyền Đài Bắc xuống thang
những xung đột xuất phát từ ghi chép lịch sử Biển Đông, thì chính quyền Bắc
Kinh sẽ dễ dàng làm theo hơn. Chìa khóa dẫn đến một tương lai hòa bình cho châu
Á nằm ở việc kiểm tra quá khứ một cách trung thực và có phản biện.
Cuốn sách Biển Đông
và cuộc đấu tranh giành quyền lực tại châu Á (The South China Sea and the
struggle for power in Asia) của tác giả Bill Hayton sẽ được NXB Yale University
Press xuất bản vào tháng 9.
Bản gốc tiếng Anh:
Prospect Magazine
http://nghiencuuquocte.net/2014/07/13/hoi-chung-theu-det-ky-uc-cua-trung-quoc/#more-3167
AFP
AFP 
Chủ tịch FIFA Joseph Blatter trong buổi họp báo tại Zurich, Thụy Sĩ, ngày 30/05/2015.REUTERS/Arnd Wiegmann
Chủ tịch mãn nhiệm FIFA Sepp Blatter sau một cuộc họp tại Zurich 26/09/2014 - Reuters /Arnd Wiegmann
