Lê Thị Hiền Trang - Lê Hồng Hiệp
Nguồn: Ricardo Hausmann, “Stopping Venezuela’s Harvest of
Sorrow“, Project Syndicate, 29/12/2015.
Hai năm trước, các cuộc biểu tình của công chúng đã nổ ra ở
cả Kyiv (Ukraine) và Caracas (Venezuela). Trong khi Cách mạng Nhân phẩm ở
Ukraine nhanh chóng giành được thắng lợi thì thay đổi chính trị ở Venezuela diễn
ra với tốc độ chậm chạp hơn rất nhiều. Thế nhưng, cuộc bầu bầu cử quốc hội ở
Venezuela vào ngày 06 tháng 12 vừa qua, trong đó phe đối lập đã giành được đến
hai phần ba số ghế, đang làm cho những biến chuyển chính trị ở đất nước này diễn
ra nhanh hơn.
Mặc dù Tổng thống Nicolás Maduro đã chấp nhận thất bại trong
đêm bầu cử, chính phủ của ông đã tuyên bố sẽ bác bỏ bất kỳ đạo luật nào mà Quốc
hội thông qua, đồng thời bổ nhiệm một Hội đồng các Công xã (Assembly of the
Communes), một thể chế không được quy định trong Hiến pháp. Hơn thế nữa, ông
Maduro đã sử dụng phiên họp của Quốc hội cũ sau khi có kết quả bầu cử để đưa
vào Tòa án tối cao những người ủng hộ đảng mình và kêu gọi những người ủng hộ
ngăn chặn Quốc hội mới đắc cử nhóm họp vào ngày 5 tháng 1. Tương tự như Ukraine hai năm trước, Venezuela
đang hướng tới một cuộc khủng hoảng hiến pháp.
Nhưng có một điểm tương tự lớn hơn và đáng lo ngại hơn giữa
Venezuela và Ukraine: nạn đói nhân tạo của Liên Xô năm 1933. Quyết định của
Stalin vào năm 1932 buộc những nông dân độc lập – những kulaks – tham gia vào
các trang trại tập thể đã đẩy 3,3 triệu người Ukraine và cộng đồng người Ba Lan
thiểu số đến tình cảnh chết đói trong năm tiếp theo.
Thảm họa đã xảy ra khi Stalin khẳng định rằng các nông dân
đã giấu nhà nước lương thực. Ông tịch thu các hạt giống và tin rằng điều này sẽ
buộc các nông dân sử dụng số ngũ cốc mà họ đang giấu để làm hạt giống. Nhưng
không hề có thứ ngũ cốc nào được giấu đi như thế – và do đó không có hạt giống
để gieo trồng vụ mùa năm 1933. Stalin đổ lỗi cho sự sụt giảm sau đó trong sản
xuất lương thực là do âm mưu của những người đã chết và sắp chết đó.
Thay vì đối phó với thảm họa đang diễn ra, Stalin tăng cường
trưng dụng ngũ cốc, bất chấp mức độ sản xuất ảm đạm – một động thái dẫn đến nạn
đói hàng loạt. Thông tin đã được giấu kín khỏi tai mắt công chúng, ngăn chặn mọi
hành động khắc phục hậu quả. Ngay cả những đề nghị hỗ trợ nhân đạo quốc tế, đặc
biệt là từ Ba Lan, đều bị từ chối.
Một nạn đói ở một đất nước màu mỡ như Ukraine thật khó tưởng
tượng được trước khi nó xảy ra. Và thật khó để tưởng tượng một thảm họa tương tự
có thể xảy ra tại một đất nước có trữ lượng dầu lớn nhất thế giới như
Venezuela. Thế nhưng, bước vào năm 2016, Venezuela đang đối mặt với một kịch bản
y hệt như tình cảnh của Ukraine ở trên.
Có bốn yếu tố cơ bản của các thảm họa nhân tạo là: đàn áp thị
trường, bưng bít thông tin, đàn áp có hệ thống lực lượng đối lập, và quy kết thảm
hoạ cho chính các nạn nhân (một hành động giúp biện minh cho những chính sách cực
đoan dẫn đến thảm hoạ). Đáng buồn thay, Ukraine không phải là ví dụ duy nhất:
Các tổn thất về nhân mạng ở Trung Quốc trong cuộc Đại nhảy vọt của Mao Trạch
Đông giai đoạn 1958-1961 thậm chí còn lớn hơn nhiều, ước tính đã gây ra cái chết
cho khoảng 15 đến 45 triệu người.
Cũng như Ukraina và Trung Quốc, chính phủ Venezuela đã nỗ lực
tập thể hoá nền sản xuất. Sau khi Hugo Chávez tái đắc cử vào năm 2006, ông quyết
định đẩy nhanh cuộc “cách mạng” và quốc hữu hóa ngân hàng, các tập đoàn viễn
thông, xi măng, thép, siêu thị, hàng trăm công ty lớn nhỏ khác và hàng triệu
hec-ta đất. Và, tương tự như Ukraine và Trung Quốc, sản lượng của các doanh
nghiệp chịu ảnh hưởng bởi công cuộc quốc hữu hoá này đã nhanh chóng tuột dốc
không phanh.
Không chỉ tước đi hoàn toàn quyền sở hữu, chính phủ của ông
Hugo Chávez còn đàn áp khả năng tự tổ chức một cách tự nhiên của nền kinh tế.
Dù thị trường không phải là thuốc trị bách bệnh, và thị trường chỉ có thể hoạt
động nếu có một chính phủ với những chính sách hợp lý, nhưng thị trường là một
lực lượng mạnh mẽ giúp bình ổn nền kinh tế. Giá cả thị trường cung cấp cho
chúng ta thông tin về những hàng hoá đang bị thiếu hụt. Lợi nhuận tạo ra động
cơ để phản ứng lại thông tin về giá. Và thị trường vốn tự phân bổ các nguồn lực
trong quá trình theo đuổi lợi nhuận. Thị trường có thể thất bại, và các chính
sách có thể cải thiện kết quả; nhưng Chávez và Maduro, giống như Stalin và Mao,
đã tấn công vào chính cơ chế của thị trường.
Tại Venezuela, một hệ thống tổng quát kiểm soát giá cả và hối
đoái đang gây ra một sự tàn phá. Tỉ giá hối đoái được định đoạt một cách hành
chính ở mức rẻ hơn so với giá thị trường khoảng 130 lần. Ngay cả việc buôn bán
ma túy cũng không thể đem lại mức lợi nhuận cao như việc buôn ngoại tệ dựa trên
tỉ giá chênh lệch như vậy (arbitrage), kéo theo những hậu quả rõ ràng.
Công thức đảm bảo giá “công bằng” giữ tất cả các mức giá thấp
một cách nhân tạo (thiết lập mức giá cao hơn sẽ khiến người vi phạm phải ngồi
tù), gây ra tình trạng thiếu hụt, cung ứng theo định mức cá nhân, và tình trạng
xếp hàng dài gây tổn thất thời gian của người dân. Tình trạng thiếu hụt những mặt
hàng thiết yếu dẫn đến tổn thất về nhân mạng, đó là chưa kể đến những tác động
tàn phá đối với sản xuất. Và, cho dù là giá cả vẫn đang được kiểm soát, lạm
phát vẫn trên 200%, vì ngân hàng trung ương phát hành tiền để đối phó với thâm
hụt ngân sách lên đến hơn 20% GDP.
Giá dầu tăng cao xảy ra đồng thời với việc áp dụng các chính
sách này ban đầu làm dịu các tác động của chúng, vì hàng nhập khẩu có thể bù đắp
được cho sự sụt giảm sản xuất trong nước. Năm 1998, khi Chávez đắc cử lần đầu,
giá dầu ở mức thấp chỉ 8 đô la mỗi thùng; đến năm 2012, giá dầu trung bình là
104 đô la mỗi thùng.
Nhưng, thay vì sử dụng số tiền lớn thu được từ dầu lửa để
xây dựng một “tấm đệm tài chính” phòng khi kinh tế ảm đạm, Chávez đã sử dụng
giá dầu cao như một loại tài sản thế chấp để vay ồ ạt, làm tăng gấp bốn lần các
khoản nợ nước ngoài. Điều này cho phép Chávez tiêu xài trong năm 2012 như thể
là giá dầu ở mức 197 đô la một thùng. Nhưng bây giờ, khi giá dầu thô của
Venezuela chỉ ở mức dưới 30 đô la và con đường tiếp cận thị trường vốn quốc tế
đang bị cắt đứt, nhập khẩu của nước này đã giảm xuống chỉ còn một phần nhỏ so với
mức năm 2012. Việc tàn phá năng lực sản xuất trước kia đã bắt đầu cho thấy hậu
quả của nó.
Không có cơ chế thị trường, việc điều chỉnh diễn trong tình
trạng thiếu thốn thông tin và có quá nhiều động cơ xấu, khiến ảnh hưởng của nó
lên sản xuất và phúc lợi thậm chí còn nặng nề hơn. Năm tới Venezuela sẽ giảm nhập
khẩu mạnh hơn nữa. Không những giá dầu thậm chí thấp hơn, mà nhập khẩu trong
giai đoạn 2014-2015 đã được tài trợ một phần bằng cách bán dự trữ ngoại hối và
các tài sản khác, đồng thời cho phép tư nhân nhập khẩu nhưng không trả tiền cho
họ, thực tế là chiếm đoạt vốn lưu động – hay hạt giống – của các công ty tư
nhân.
Hậu quả của sự điên rồ này là rất đáng quan ngại. Để ngăn chặn
một thảm họa nhân đạo, một hành động nhanh chóng cần phải được thực hiện: phục hồi
cơ chế thị trường; thống nhất tỷ giá hối đoái (như Tổng thống Mauricio Macri vừa
thực hiện ở Argentina); một hệ thống trợ cấp phúc lợi thay thế cho hình thức
phân phối theo định mức tiêu dùng; cắt giảm chi tiêu; tái cơ cấu nợ nước ngoài;
và hỗ trợ tài chính lớn từ cộng đồng quốc tế.
Ông Maduro không cố gắng để làm bất cứ điều nào trong số
này; thay vào đó dành sức lực và sự sáng tạo của mình để duy trì quyền lực, bằng
bất cứ giá nào. Nhưng thời gian đang dần cạn kiệt. Trừ khi Maduro thay đổi, nếu
không Quốc hội mới – nơi mà phe đối lập đã giành đến hai phần ba số ghế và có
quyền thay đổi hiến pháp – sẽ thay đổi chính Maduro.
Ricardo Hausmann là cựu Bộ trưởng Kế hoạch của Venezuela và
cựu Kinh tế trưởng của Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ, và là Giáo sư ngành Thực
hành Phát triển Kinh tế tại Đại học Harvard, nơi ông giữ chức Giám đốc Trung
tâm Phát triển Quốc tế.
http://nghiencuuquocte.org/2016/01/14/tham-hoa-nhan-tao-xua-va-nay/#
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét