Đi tới việc đồng thuận với Bắc Kinh
Dịch giả: Song Phan
Một trong những đảo đá ở Trường
Sa, nơi tranh chấp của các nước. Nguồn: TYRONE SIU / REUTERS
Trong những năm gần đây, Trung Quốc
(TQ) đã bắt đầu tỏ ra hống hách. Họ bất chấp luật pháp quốc tế và không ngại đụng
độ bạo lực ở biển Hoa Đông và biển Đông. Họ đã bẽ cong các quy tắc thương mại với
việc phân biệt đối xử các doanh nghiệp nước ngoài để giúp các doanh nghiệp của
chính họ. Họ đã cố loại trừ ảnh hưởng của nước ngoài trong khi tìm cách nâng
cao ảnh hưởng của họ ở ngoài nước. Và họ đã chống lại việc phương Tây đòi hỏi họ
tăng sức ép lên đồng minh Bắc Triều Tiên.
Sự quyết đoán mới của TQ xuất
phát một phần từ sức mạnh ngày càng tăng của họ; nước này hiện nay có nền kinh
tế lớn thứ hai và ngân sách quân sự lớn thứ hai trên thế giới. Nhưng bất ổn
trong nước cũng đã đóng một vai trò. Tăng trưởng chậm lại trong một nền kinh tế
phải gồng gánh mức nợ cao và việc thất thoát vốn ra nước ngoài tăng nhanh đã
làm cho Chủ tịch TQ Tập Cận Bình ngày càng lo lắng về các đe dọa trong nước, từ
sự phản kháng của dân chúng tới sự chia rẽ trong Đảng Cộng sản cầm quyền. Để
đáp ứng, ông đã phô trương sức mạnh của nước này ra bên ngoài, nhằm khơi dậy
lòng nhiệt tình yêu nước trong nước, trong khi đàn áp bất kỳ dấu hiệu bất đồng
chính kiến nào trong nước.
Chừng nào mà các nhà lãnh đạo Đảng
Cộng sản không được bầu nhưng vẫn còn tiếp tục nắm quyền, thì tham vọng và chủ
nghĩa dân tộc không an toàn của TQ vẫn còn đó. Hoa Kỳ phải tìm ra cách để hướng
tham vọng đó về phía tích cực, trong khi tôn trọng niềm tự hào dân tộc của TQ
cũng như bảo vệ lợi ích của chính mình. Làm như vậy không có nghĩa là
Washington nên từ bỏ cách tiếp cận thận trọng từng có tác dụng tốt kể từ thời
Richard Nixon làm tổng thống. Cả hai nước đều sẽ thảm bại nếu Hoa Kỳ gây ra chiến
tranh thương mại, chạy đua vũ trang, hoặc đối đầu quân sự. Nhưng Hoa Kỳ có thể
và cần phải đương đầu với TQ thường xuyên hơn, qua việc đẩy lùi họ lại mỗi khi
Bắc Kinh vi phạm luật pháp quốc tế và làm tổn hại đến lợi ích của Mỹ. Mục đích
của những phản ứng như thế không phải nhằm kiềm chế TQ, mà làm cho TQ hoạt động
như một kẻ dự phần có trách nhiệm trong hệ thống quốc tế. Hoa Kỳ nên hoan
nghênh một TQ có ảnh hưởng nhiều hơn, miễn họ tôn trọng lợi ích của các nước
khác, góp phần vào lợi ích chung, và tuân thủ luật pháp và chuẩn mực quốc tế.
Để có mối quan hệ Mỹ-Trung đúng đắn,
đòi hỏi tài đàm phán khéo léo của Washington. Nhưng con đường sai để bắt đầu
quá trình đàm phán, như Trump đã làm trước khi ông nhậm chức, khi gợi ý rằng
Hoa Kỳ có thể phải xem xét lại chính sách “một nước Trung Hoa”, theo đó
Washington chỉ chính thức công nhận chính phủ Trung Hoa ở Bắc Kinh, nhưng cũng
có quan hệ không chính thức mạnh mẽ với Đài Loan. Bây giờ Trump vào Nhà Trắng,
ông sẽ làm tốt khi quay lại với cách tiếp cận từ lâu của Mỹ. Trong bốn thập
niên qua, Hoa Kỳ giao dịch với TQ với sự lạc quan thận trọng, trong khi dựa vào
mạng lưới đồng minh và quan hệ đối tác ở châu Á để hoạt động từ một vị thế của
sức mạnh. Từ bỏ chiến lược đó có thể có những hậu quả nghiêm trọng: kết thúc sự
hợp tác của TQ trong nhiều vấn đề toàn cầu bức bách, từ biến đổi khí hậu đến phổ
biến vũ khí hạt nhân, sự trả đũa kinh tế cứng rắn của TQ, hoặc thậm chí leo
thang quân sự.
TRUNG QUỐC TỈNH DẬY
TQ đã trải qua một sự trỗi dậy bất
thường trong ba thập kỷ qua. Đến năm 2030, có khả năng nền kinh tế TQ sẽ vượt
qua Hoa Kỳ thành nền kinh tế lớn nhất thế giới, và tổng thương mại toàn cầu về
hàng hóa của TQ đã vượt qua Hoa Kỳ. TQ đã đầu tư hàng tỉ USD vào cơ sở hạ tầng
trên khắp các châu lục. Và với địa vị là đối tác thương mại hàng đầu của hầu hết
các quốc gia châu Á, TQ đóng vai trò như là trung tâm kinh tế của một nền kinh
tế châu Á ngày càng hội nhập.
Tuy nhiên, Đảng Cộng sản TQ
(ĐCSTQ) thấy việc nắm quyền lực của mình mong manh đến ngạc nhiên. Các nhà lãnh
đạo của nước này ít lo ngại về các đe dọa quốc tế bằng các đe doạ trong nước, đặc
biệt là trong những thời kỳ kinh tế bị yếu kém. Năm 2015, nền kinh tế tăng trưởng
chậm hơn so với bất kỳ năm nào kể từ năm 1990. Chính quyền các địa phương đã có
mức nợ cao, có tiềm năng dẫn đất nước này tới sự đổ vỡ nghiêm trọng, nếu các
nhà đầu tư mất niềm tin vào giá trị của đồng tiền TQ, gây ra việc bán đổ bán
tháo tài sản do địa phương sở hữu. Hiện tại, mặc dù việc kiểm soát vốn đang thắt
chặt, nhiều cá nhân và công ty đang tìm cách chuyển số lượng tiền lớn chưa từng
có ra khỏi đất nước.
Trước cuộc khủng hoảng tài chính
toàn cầu năm 2008, nhiều người ở phương Tây tin rằng sự trỗi dậy của TQ sẽ là sự
trỗi dạy hòa bình. Nước này đã ban hành những cải cách kinh tế theo hướng thị
trường, mở cửa cho ngoại thương và đầu tư, cư xử một cách thân thiện đối với
các nước láng giềng, và tham gia các tổ chức quốc tế đã có. Nhưng việc phục hồi
nhanh chóng của TQ sau khủng hoảng, tạo ra một cảm giác về sự chiến thắng của
TQ và sự yếu kém của phương Tây đã khiến chính phủ TQ thúc đẩy lợi ích của TQ một
các hung hăng hơn so với trước đây, và trong tiến trình này, làm suy yếu những
lợi ích của Hoa Kỳ.
Một phần của nỗ lực đó dính dáng
tới việc theo đuổi chính sách bảo hộ phân biệt đối xử với các doanh nghiệp Mỹ.
TQ đã gây sức ép các công ty nước ngoài chuyển giao công nghệ độc quyền sở hữu
cho các công ty TQ như một điều kiện làm ăn ở nước này. TQ đã bị chựng lại
trong nỗ lực cải cách các công ty quốc doanh dàn trải mà Tập Cận Bình coi như
là cơ sở kinh tế của Đảng Cộng Sản. Và họ đã có những bước khác, chẳng hạn như
nhắm đích một cách thiếu cân xứng các công ty nước ngoài qua các quy định cạnh
tranh tạo lợi thế cho các ngành công nghiệp trong nước một cách thiếu công bằng.
Không ngạc nhiên là công nhân và lãnh đạo các công ty Mỹ ngày càng cảm thấy rằng
TQ đang khuynh đảo sân chơi kinh tế để họ được lợi thế.
Bắc Kinh cũng đã ban hành nhiều
quy định mới ngăn ngừa các cá nhân và tổ chức nước ngoài mà họ tin đe dọa sự
cai trị của ĐCSTQ không được hoạt động bên trong nước này. Họ buộc các tổ chức
từ thiện nước ngoài, các think tanks (nhóm chuyên gia cố vấn), và các tổ chức
phi lợi nhuận khác, phải được sự chấp thuận chính thức cho các hoạt động của họ
và đã cho cảnh sát quyền hạn rộng rãi trong việc giám sát hoặc đóng cửa các tổ
chức này. Ngày càng có nhiều trường hợp chính quyền TQ từ chối cấp thị thực cho
các học giả, nhà văn, nhà báo có quan điểm mà họ thấy đáng chê trách về mặt
chính trị. Các giới hạn này, nếu tiếp tục, sẽ làm suy yếu nền tảng các quan hệ ổn
định Mỹ-Trung: sự trao đổi không bị trói buộc giữa công dân Mỹ và TQ.
Chính trong các lĩnh vực an ninh
khu vực châu Á mà TQ đã thể hiện ra bên ngoài tham vọng và lo âu của mình đáng
kể nhất, qua việc làm cho việc thực thi quyết đoán các yêu sách biển của họ có
ưu tiên cao nhất. Lập trường khư khư này về chủ quyền đã làm cho họ và Hoa Kỳ
vướng vào thế đối chọi, có thể dễ dàng chuyển thành bạo lực. TQ tuyên bố một
khu vực rộng lớn ở Biển Đông là của mình, bất chấp phán quyết ngược lại của tòa
án quốc tế năm ngoái. Bắc Kinh từ chối tham gia tranh tụng ở tòa án và chọn việc
thổi bùng nhiệt huyết dân tộc chủ nghĩa thay vào bằng việc thách thức quyền của
Hải quân Mỹ hoạt động tại các vùng biển tranh chấp, bằng việc xây dựng đảo nhân
tạo lớn, xây dựng các cơ sở quân sự, và quấy rối tàu thuyền đánh cá của các nước
cũng yêu sách các đảo ở khu vực này.
Sự quyết đoán đó có thể làm tăng
thêm sự ưa thích của người dân đối với ĐCSTQ, nhưng một số người ở TQ lo lắng rằng
nó đã làm tổn hại lợi ích của nước này ở bên ngoài. Nó coi rẻ quan hệ với nước
láng giềng của TQ ở Đông Nam Á, đặt TQ đối kháng trực tiếp với luật pháp quốc tế,
gieo nghi ngờ về ý định của họ, và tạo nên căng thẳng mới trong quan hệ với Hoa
Kỳ.
CÙNG CHUNG SỐNG
Khi cố gắng đối phó với một TQ mạnh
mẽ về mặt quốc tế nhưng âu lo trong đối nội, Hoa Kỳ cần phải theo năm đường hướng
bao quát. Thứ nhất, Washington cần phải duy trì mạng lưới đồng minh và quan hệ
đối tác ở châu Á. Mạng lưới đó là rất quan yếu trong việc ảnh hưởng đến hành động
của TQ. Việc Mỹ dọa rút khỏi liên minh với Nhật Bản và Hàn Quốc chỉ nhằm đòi hỏi
những quốc gia này phải gánh thêm chi phí duy trì lực lượng quân sự của Mỹ
trong khu vực, như Trump đề nghị, sẽ làm suy yếu nghiêm trọng vị thế của Hoa Kỳ
ở châu Á. Thay vào đó, Trump nên xem xét đến thăm Nhật Bản và Hàn Quốc vào đầu
nhiệm kỳ tổng thống của mình để trấn an họ rằng ông coi trọng giá trị việc họ
có quan hệ chặt chẽ với Hoa Kỳ. Và ông nên tìm cách tái khẳng định sự quyết tâm
cũng như thế với các đồng minh trong khu vực.
Thứ hai, Washington cần phải đẩy
lùi lại những lề thói hành động của TQ trực tiếp gây tổn hại cho Hoa Kỳ, thậm
chí nếu điều đó có nghĩa là làm căng thẳng tăng lên. Cần tập trung vào những
than phiền cụ thể, trao đổi rõ ràng với Bắc Kinh, và sử dụng các công cụ cho
phép làm tăng hoặc giảm cường độ để đáp ứng với những thay đổi trong hành vi của
TQ. Ví dụ, Washington có thể thực thi các luật thương mại bằng cách áp đặt trừng
phạt với các ngành cụ thể, các trừng phạt có thể sẽ được tháo bỏ nếu Bắc Kinh
ngưng các lề thói hoạt động kinh tế phân biệt đối xử của họ. Ngược lại, loại
hàng rào thuế quan tổng thể mà Trump đã đề xuất trong chiến dịch tranh cử sẽ chỉ
khiêu khích TQ trả đũa, thậm chí còn gay gắt hơn. Washington cần phải trấn an
các lãnh đạo TQ rằng khi họ hành động với sự kiềm chế và hợp tác giải quyết các
bất đồng một cách hòa bình, Hoa Kỳ sẵn sàng đáp lại như vậy.
Thứ ba, các nhà hoạch định chính
sách Mỹ cần phải lưu ý rằng TQ không phải là một diễn viên đơn nhất. Họ nên trù
liệu lời nói và hành động của mình để thu hút những nhóm ở TQ, chẳng hạn như
các doanh nghiệp tư nhân vốn ủng hộ thương mại và đầu tư nước ngoài và một
chính sách đối ngoại kềm chế, và để làm suy yếu những nhóm, chẳng hạn như cảnh
sát, bộ máy tuyên truyền, và quân đội TQ vốn được lợi từ các quan hệ căng thẳng
với Hoa Kỳ. Ví dụ, Hoa Kỳ cần phải sử dụng các nhà ngoại giao của Bộ Ngoại giao
để truyền tải thông điệp của mình về biển Đông, thay vì các sĩ quan quân đội ăn
nói cứng rắn đã từng được sử dụng. Và Hoa Kỳ phải chỉ trích việc xây dựng mới
trong khu vực này của tất cả các nước, thay vì tiếp tục điểm mặt một mình TQ.
Điều này sẽ làm dịu sự tức giận của TQ về việc Mỹ can thiệp và nâng cao các tiếng
nói ở TQ, kêu gọi gác tranh chấp lại hoặc giải quyết tranh chấp một cách hòa
bình.
Thứ tư, để giữ quan hệ Mỹ-Trung
được trơn tru, các quan chức Mỹ ở cấp cao nhất nên liên lạc thường xuyên với
các đối tác TQ. Việc tập trung quyền lực của Tập Cận Bình, như việc ông ta nhấn
mạnh rằng, ĐCSTQ phải kiểm soát mọi quyết định, và sự mất tin tưởng của ông đối
với các nhà ngoại giao chuyên nghiệp thuộc Bộ Ngoại giao TQ, đang làm cho Hoa Kỳ
khó giao tiếp hiệu quả hơn trước đây, đối với những người ra quyết định phía
TQ. Để khắc phục vấn đề này, Trump và Tập nên đồng ý mỗi người chọn một cố vấn
cao cấp đáng tin cậy, làm kênh thông tin liên lạc của mình và nên cử đại diện đặc
biệt cấp cao để làm việc với nhau về các vấn đề quan trọng, chẳng hạn như mối
đe dọa hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Cuộc gặp gỡ đầu tiên giữa Trump và Tập, lý
tưởng là trong một khung cảnh không chính thức cho phép việc bàn luận không bị
gò bó, sẽ giúp đặt nền móng cho giao tiếp tốt hơn trong tương lai.
Cuối cùng, Hoa Kỳ cần phải kiềm
chế, không khuyến khích mối xung đột đối kháng đối với TQ. Đa số công chúng ở cả
hai nước bây giờ có cái nhìn tiêu cực về nước kia, làm cho chính phủ hai nước
khó thỏa hiệp về vấn đề có tầm vóc lớn. Lãnh đạo hai nước còn làm cho vấn đề
này tồi tệ hơn. ĐCSTQ đã cố dẫn dụ công chúng TQ rằng, Hoa Kỳ không đàng hoàng
trong việc kềm chế sự lớn mạnh về kinh tế và tầm quốc tế của TQ—một việc thực
hiện dễ dàng bằng những giới hạn về thông tin do chính phủ đưa ra. Tại Hoa Kỳ,
các nhà chính trị và truyền thông thường đóng khung mối quan hệ theo điều kiện
tổng zero, tạo ấn tượng rằng việc hai phía đều được lợi là không thể xảy ra. Để
bảo toàn khả năng đàm phán, các nhà chính trị Mỹ và TQ nên cố hướng công luận
có một cái nhìn thực tế, nhưng với tầm nhìn rộng mở về nước kia.
NHẤN MẠNH TỚI VIỆC CÓ ĐI CÓ LẠI
Đây là nguyên tắc chung hướng dẫn
chính sách của Mỹ đối với TQ, nhưng rất đáng để đi vào chi tiết về cách Trump
nên đáp ứng với ba khu vực bất đồng chính: hành động kinh tế phân biệt đối xử của
TQ đối với các công ty Mỹ, sự quyết đoán ngày càng tăng của TQ trong vùng biển
khu vực, và việc TQ miễn cưỡng gây sức ép thực sự lên Bắc Triều Tiên về chương
trình hạt nhân.
Về kinh tế, Tổng thống Mỹ Barack
Obama đã thực hiện một số bước đi đúng hướng. Chẳng hạn, ngay trước chuyến thăm
Hoa Kỳ cấp nhà nước của Tập Cận Bình vào năm 2015, chính quyền Obama đe dọa trừng
phạt trả đũa hành vi của các hacker nghi là thuộc chính phủ TQ trộm cắp bí mật thương
mại của các công ty Mỹ. Đe dọa này đã có tác dụng: trong chuyến thăm này, Tập
và Obama đã công bố một thỏa thuận chung không ủng hộ hoặc thực hiện hành vi trộm
cắp tài sản trí tuệ qua mạng hay bí mật thương mại khác. Cuối năm đó, để giúp
thực thi thỏa thuận này, Washington đã thuyết phục các quốc gia G-20 thực hiện
cam kết tương tự.
Bắt TQ điều chỉnh lại hành vi của
mình đúng mực sẽ cho thấy không phải lúc nào cũng đơn giản. Trong nhiều trường
hợp, luật pháp Mỹ hạn chế các lựa chọn của Washington. Ví dụ, nó ngăn không cho
chính phủ đối xử với các công ty TQ hoạt động tại Hoa Kỳ khác với các công ty
nước khác. Tương tự như vậy, cấm cửa truyền thông TQ để trả đũa việc TQ kiểm
duyệt các ấn phẩm của Mỹ, như báo New York Times và báo Wall Street Journal, sẽ
vi phạm luật đảm bảo quyền tự do bày tỏ của Mỹ. Hơn nữa, hạn chế đầu tư của TQ
vào các công ty Mỹ sẽ làm tổn thương các công nhân Mỹ mà các công ty này sẽ sử
dụng theo cách này hoặc cách khác. Tuy nhiên, Washington cần phải tìm cách đáp ứng
trả các hành động của TQ, ngay cả khi làm như vậy có nghĩa là phải trả giá
trong nước. Khi Bắc Kinh đối xử với các doanh nghiệp Mỹ không công bằng; hạn chế
sự tiếp cận của các think tanks Mỹ, các chương trình đại học, các nhóm công dân
và các tổ chức truyền thông; hoặc giữ lại thị thực của các nhà báo và học giả Mỹ,
Washington nên theo nguyên tắc ngoại giao đáng tôn trọng về có đi có lại. Trong
khi đó, vì các doanh nghiệp TQ đang mong muốn đầu tư tại Hoa Kỳ, chính phủ Mỹ
có thể yêu cầu quyền truy cập đối ứng cho các doanh nghiệp Mỹ sẽ phải đối mặt với
những hạn chế chặt chẽ ở TQ, bằng cách này hay cách khác.
Cách tốt nhất để bảo đảm rằng mỗi
nước đối xử với các công ty của nước khác một cách công bằng sẽ là, hoàn thành
đàm phán về hiệp ước đầu tư song phương được tiến hành từ năm 2008. Nếu như Hoa
Kỳ thậm chí còn đi xa hơn và làm sống lại Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình
Dương—một triển vọng khó có thể xảy ra do có sự phản đối của Trump đối với hiệp
định thương mại này—thì sẽ giúp cho các quan chức TQ động cơ cải cách thị trường
trong nước TQ, để cho TQ cuối cùng tự tham gia hiệp ước này.
Đồng thời khi Hoa Kỳ giữ nguyên lập
trường về các vấn đề cụ thể, các quan chức Mỹ sẽ tiếp tục những nỗ lực phần lớn
là thành công để đưa TQ hội nhập vào cộng đồng toàn cầu. Washington sai lầm khi
phản đối các sáng kiến kinh tế của TQ mà các nước khác hoan nghênh, như chính
quyền Obama đã làm khi cố kiềm chế Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng Châu Á còn
non trẻ của TQ. Thay vào đó, Hoa Kỳ cần phải ủng hộ các sáng kiến nhằm phục vụ
lợi ích của Mỹ, ngay cả khi chúng xuất phát ở Bắc Kinh.
BẮC CẦU QUA VÙNG NƯỚC XOÁY [BIỂN
ĐÔNG]
Khi nói đến các yêu sách biển của
TQ, chính quyền Trump nên có một lập trường vững chắc về biển Đông dựa trên luật
pháp quốc tế. Nếu muốn các nước trong khu vực châu Á thấy Mỹ sẵn sàng đương đầu
với Bắc Kinh khi cần thiết, thì Mỹ không thể cho phép TQ quấy nhiễu bất hợp
pháp tàu Mỹ ở vùng biển quốc tế. Chẳng hạn, tháng 12 năm 2016, một tàu hải quân
TQ thu giữ phi pháp một thiết bị lặn thu thập dữ liệu hải dương học cho các hoạt
động chống tàu ngầm của Mỹ ngoài khơi bờ biển Philippines, ngoài khu vực TQ yêu
sách. Washington đã phản đối, và Bắc Kinh đã trả lại thiết bị lặn. Nhưng đáng lẽ
chính quyền Obama nên nhấn mạnh rằng, Bắc Kinh phải thừa nhận thuyền trưởng của
TQ đã làm sai, và cũng nên thông báo rằng, Mỹ đang cân nhắc việc cho tàu có vũ
trang chạy kèm theo tàu nghiên cứu của hải quân Mỹ từ bây giờ trở đi.
Dù có những sự cố như vậy, chính
quyền Trump nên chủ yếu dựa vào ngoại giao và luật pháp quốc tế để quản lý tình
hình ở biển Đông. Để cho thấy rằng các nguyên tắc pháp lý chứ không phải là một
nỗ lực để kiềm chế TQ, thúc đẩy việc can dự của mình, Hoa Kỳ cần phải có một lập
trường khách quan về việc nước nào sở hữu cái gì. Các quan chức Mỹ nên chỉ
trích không chỉ TQ mà cả Brunei, Malaysia, Philippines, Đài Loan và Việt Nam nữa
nếu có nước nào trong họ xây dựng cơ sở mới trên đá và đảo mà họ đang kiểm
soát. Hải quân Mỹ nên tiến hành hoạt động tự do đi lại để thiết lập quyền trên
biển của mình theo luật pháp quốc tế, không chỉ ở vùng biển quốc tế do TQ yêu
sách mà còn ở những vùng biển do các nước khác yêu sách. Để tránh leo thang
căng thẳng, Lầu Năm Góc nên lặng lẽ và thường xuyên tiến hành những hoạt động
này, giống như làm ở các phần khác của thế giới, thay vì công bố lên. Làm như vậy
sẽ gửi thông điệp đúng cho TQ và các nước khác trong khu vực, mà không tạo ra
áp lực công cộng nào khiến họ phản ứng hung hăng. Hoa Kỳ cũng nên giữ một sự hiện
diện quân sự năng động trong khu vực để báo hiệu rằng Hoa Kỳ sẽ đáp trả mạnh mẽ
nếu TQ sử dụng vũ lực chống lại Hoa Kỳ hoặc các đồng minh của mình.
Washington cũng nên công khai
hoan nghênh những nỗ lực đàm phán song phương của Bắc Kinh với các bên tranh chấp
khác. Và nên khuyến khích TQ và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) mà các
bên tranh chấp khác là thành viên trong đó, ổn định tình hình bằng việc thoả
thuận bộ quy tắc ứng xử, gồm việc ngưng xây dựng mới và cùng nhau quản lý nguồn
lợi thủy sản. Cuối cùng, cần phải nói: Hoa Kỳ sẽ tăng cường vị thế của mình như
là người ủng hộ luật pháp quốc tế, nếu như cuối cùng Quốc hội [Mỹ] phê chuẩn
Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển, điều ước quốc tế điều chỉnh những vụ thế
này.
LOẠI BỎ BOM [HẠT NHÂN]
Đối phó với các mối đe dọa của
chương trình hạt nhân của Bắc Triều Tiên, đòi hỏi một sự kết hợp tương tự về
ngoại giao và sức mạnh. Trump nên làm rõ với Tập Cận Bình rằng, ông sẽ coi sự hợp
tác của TQ trong việc buộc Bắc Triều Tiên chấm dứt chương trình phát triển hạt
nhân và tên lửa, như là một phép thử trọng yếu của mối quan hệ Mỹ-Trung. Nếu muốn,
Bắc Kinh có thể gây áp lực lớn lên Bình Nhưỡng bằng cách hạn chế thương mại của
nước này, khoảng 85 % trong số đó đi tới hoặc ngang qua TQ. Tuy nhiên, cho đến
nay các nhà lãnh đạo TQ đã từ chối không làm như vậy. Họ lo ngại rằng việc trừng
phạt có thể huỷ diệt chế độ Bắc Triều Tiên, làm tăng triển vọng của một Triều
Tiên thống nhất với các lực lượng Mỹ ở biên giới TQ. Để giảm bớt những lo ngại
của TQ về một Triều Tiên thống nhất, Trump có thể trấn an Tập Cận Bình rằng,
Hoa Kỳ sẽ xem xét nghiêm túc quan ngại về an ninh của TQ đối với bán đảo này và
không bố trí lực lượng của mình gần biên giới.
Bắc Kinh hiện thời tiếp sức Bình
Nhưỡng bằng cách cho phép các công ty Bắc Hàn Quốc hoạt động bên trong TQ và
không thực thi lệnh trừng phạt quốc tế như không cho Bắc Triều Tiên xuất khẩu
than đá và quặng sắt. Trump nên làm rõ ràng rằng, nếu TQ tiếp tục hành vi này,
Hoa Kỳ sẽ áp đặt lệnh trừng phạt lên các ngân hàng và các công ty TQ có làm ăn
với Bắc Triều Tiên. Washington cũng nên nhắc nhở Bắc Kinh rằng, nếu như họ có
thể hợp tác trong việc giảm mối đe dọa Bắc Triều Tiên thì Hoa Kỳ có thể sẽ triển
khai các bước quân sự phòng thủ trong khu vực chậm lại, chẳng hạn như việc triển
khai hệ thống chống tên lửa THAAD (Terminal High Altitude Area Defense) ở Hàn
Quốc.
Cuối cùng, làm cho TQ ra tay giúp
đỡ trong mối đe dọa hạt nhân của Bắc Triều Tiên sẽ đòi hỏi một yếu tố thứ ba: một
nỗ lực nghiêm túc để đạt được một thỏa thuận với Bình Nhưỡng. Washington nên đề
xuất đàm phán theo mô hình các cuộc đàm phán dẫn đến thỏa thuận hạt nhân Iran
năm 2015. Washington đề xuất với Bình Nhưỡng một hiệp ước hòa bình, bình thường
hóa quan hệ ngoại giao, và loại bỏ tuần tự các trừng phạt để đổi lấy việc Bắc
Triều Tiên ngưng phát triển hạt nhân và tên lửa, tiến tới phi hạt nhân hóa. Tất
cả các bước này đòi hỏi có sự phối hợp chặt chẽ với Hàn Quốc. Bắc Triều Tiên từ
lâu đã gieo mầm chia rẽ giữa TQ, Hàn Quốc và Hoa Kỳ, và khi ba nước không thể
vượt qua những khác biệt của mình, Bắc Triều Tiên sẽ thắng to.
NẾU KHÔNG BỊ GÃY ĐỔ
Cũng như đối với các vấn đề khác,
thật khó để nói chính xác Trump sẽ xử lý quan hệ với TQ như thế nào. Nhưng ngay
cả trước khi ông nhậm chức, ông đã tạo ra một cuộc khủng hoảng. Hồi tháng 12,
ông đã nhận điện thoại chúc mừng của bà Thái Anh Văn, tổng thống Đài Loan, làm
cho Trump thành tổng thống đầu tiên của Mỹ hay Tổng thống đắc cử nói chuyện
chính thức với đối tác Đài Loan kể từ khi Hoa Kỳ cắt đứt quan hệ chính thức với
hòn đảo này vào năm 1979. Cuối tháng đó, ông nói với Fox News: “tôi không biết
tại sao chúng ta phải bị ràng buộc bởi chính sách ‘một nước Trung Hoa’ trừ khi
chúng ta có thỏa thuận với TQ phải làm với những thứ khác, kể cả thương mại“. Nếu
Trump theo đuổi như một sự đảo ngược cực đoan chính sách trong địa vị tổng thống,
điều đó có thể phá hủy cơ sở hiện có cho quan hệ hòa bình và chấp nhận rủi ro
phản ứng giận dữ từ TQ. Tập Cận Bình, sợ bị công chúng TQ thấy là yếu ớt, rất
có thể sẽ trả đũa bằng cách áp đặt trừng phạt kinh tế đau đớn lên Đài Loan và
Hoa Kỳ và có những hành động quân sự khiêu khích ở eo biển Đài Loan (vốn đã yên
bình trong hơn một thập kỷ) hoặc biển Đông. Hơn nữa, đối xử với TQ như một kẻ
thù sẽ làm cho hai nước khó có thể hợp tác với nhau về các vấn đề toàn cầu như
biến đổi khí hậu, dịch bệnh, và phổ biến vũ khí hạt nhân.
Các chính phủ Mỹ trước đây đã
không nhận được tất cả mọi thứ thẳng thóm liên quan đến TQ, nhưng thay vì từ bỏ
hoàn toàn cách tiếp cận của họ, Trump nên giữ những gì có tác dụng và thay đổi
những gì không tác dụng. Quan trọng nhất, ông nên giữ nguyên vị thế về sức mạnh
của Hoa Kỳ ở châu Á. Ông cũng nên tránh những thay đổi căn bản trong chính sách
hoặc hô hào đối đầu có thể làm lay động sự tin tưởng của Bắc Kinh về ý định hòa
bình của Washington và làm cho các đàm phán giữa hai nước thành bất khả. Nhưng
nếu TQ tiếp tục khẳng định lợi ích theo cảm nhận của chính mình trong khi ít
chú ý đến các quan tâm của Mỹ, Hoa Kỳ cần phải đẩy lùi họ lại. Khi các nhà lãnh
đạo của TQ bị cám dỗ chọn việc đánh nhau với các nước để có được sự ủng hộ
trong nước tăng lên—như Tập Cận Bình có thể làm trong thời gian sắp tới cho hội
nghị giữa nhiệm kỳ của ĐCSTQ vào cuối năm 2017—họ cần nhìn ra Thái Bình Dương,
thấy Hoa Kỳ đang đứng cùng với các đồng minh và đối tác của mình, và cân nhắc
thật kỹ lưỡng trước khi hành động.
***
Tác giả: Susan Shirk là Chủ tịch
của Trung tâm Trung Quốc Thế kỷ 21 tại Đại học UCSD (UC San Diego).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét