Chuyện Formosa chưa kết thúc

Kính Hòa -RFA

 

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (phải), Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc (trái) và Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Võ Kim Cự (thứ hai từ trái) tại Hà Nội vào ngày 20 tháng 5 năm 2014.

 AFP photo

Ngày 14 tháng hai, ngư dân Nghệ An tuần hành vào Hà Tĩnh kiện công ty Formosa bị đàn áp. Hơn một tuần sau, ngày 22 tháng hai, trung ương đảng cộng sản Việt Nam công bố danh sách các cán bộ sẽ bị kỷ luật vì trách nhiệm của họ trong tai họa môi trường Formosa Vũng Áng.

Không biết có liên quan nào giữa những cuộc biểu tình liên tục từ năm ngoái đến nay và quyết định của đảng cộng sản hay không. Nhưng có một điều chắc chắn rằng những diễn biến xung quanh thảm họa Formosa Vũng Áng chưa kết thúc.

Các blogger ghi nhận lời phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cách đây không lâu là sẽ đóng cửa Formosa nếu như công ty này tiếp tục vi phạm, ngoài ra ông còn nói rằng phải phấn đấu đưa chính phủ của ông thành một chính phủ kiến tạo.

Lời hứa của Thủ tướng

Ngay sau cuộc biểu tình của ngư dân Nghệ An vài ngày, một vệt nước màu đỏ xuất hiện ở vùng biển Hà Tĩnh, làm dấy lên nghi ngờ là Formosa đang tái phạm. Blogger Thiên Luân viết rằng:

Phía Formosa dường như đang thách thức lời tuyên bố của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, "Đóng cửa nếu Formosa tái phạm", khi liên tiếp vi phạm thỏa thuận, tiếp tục xả thải gây ô nhiễm môi trường. Họ cũng không quan tâm tới phản ứng của người dân vì đã có Chính quyền Việt Nam đảm bảo an ninh. Ngay cả việc người dân đi kiện ôn hòa cũng bị chính quyền đàn áp bằng vũ lực.

Đã đến lúc phải giải quyết dứt điểm vấn đề của Formosa. Nhà máy phải đóng cửa và Formosa rút khỏi Việt Nam. Nếu không thảm họa sẽ còn tiếp tục, người dân còn phản đối và đấu tranh và mâu thuẩn giữa chính quyền và người dân ngày càng cao.

Những người có trách nhiệm tại tỉnh Hà Tĩnh đã công bố ngay rằng họ đang lấy mẩu thử từ nước biển để xác minh chuyện vệt nước màu đỏ. Hành động này được nhà báo Huy Đức khen ngợi, nhưng kèm theo đó là một lời cảnh báo:

Hà Tĩnh đã phản ứng khá chủ động khi cho thẩm tra và nói rằng video clip quay miệng cống xả nước thải đỏ không phải của Formosa. Nhưng Hà Tĩnh cũng nên nhớ, niềm tin của công chúng vào nhà nước và truyền thông nhà nước đang ngày càng cạn kiệt. Nếu việc giám sát Formosa vẫn còn là chuyện chính quyền "đóng cửa bảo nhau" thì sẽ không bao giờ giải quyết được vấn đề niềm tin nơi công chúng.

Nhà báo tự do Phạm Chí Dũng điểm lại tình cảnh của ngư dân miền Trung từ khi xảy ra tai họa môi trường đến nay, ông cho rằng một hoàn cảnh sống rất đen tối của người dân sẽ xuất hiện, mà trong đó lời hứa của Thủ tướng không có giá trị gì:

Từ trước tết nguyên đán 2017, nhiều bài viết trên mạng xã hội (chứ không phải trên báo nhà nước bị cấm khẩu) đã trần thuật chua chát về một cái tết lạnh lẽo và hết sức thiếu thốn của các gia đình ngư dân miền Trung. Kể từ ngày xảy ra hậu quả xả thải ra biển của Formosa, nhiều gia đình ngư dân đã phải ly hương vào Nam tìm kế sinh nhai. Những người còn lại ở quê hầu như đều rơi vào cảnh thất nghiệp.

Cũng đã rõ là không thể tin lời Nguyễn Xuân Phúc – thủ tướng của một chính phủ đang được xem là “kiến tạo – liêm chính – hành động”. Tháng Tám năm ngoái, ông Phúc hứa chắc như đỉnh đóng cột rằng đến tháng Chín năm 2017 sẽ bồi thường thỏa đáng và bồi thường hết cho dân.

Sau cá chết là người chết. Bóng đen tử thần đang lảng vảng nơi vùng biển sẫm màu. Cái chết lại đang lừng lững xô tới hệt những con sóng thần bứt lên từ cơn động kinh khởi phát từ đáy sâu chế độ.

Vụ đàn áp ngày 14 tháng hai cũng được blogger Kami dùng để nhắc nhở lời hứa một chính phủ kiến tạo của Thủ tướng, vì hành động đàn áp đó chẳng thể nào là một hành động kiến tạo, mà theo Kami, là một hành động tự sát:

Cách hành xử vừa qua của Công An Quỳnh Lưu - Nghệ An xuất phát từ sự ấu trĩ chính trị, thiếu tỉnh táo, cộng với thái độ coi thường dân chúng và vô trách nhiệm với nhân dân. Họ không chỉ đã tự đánh mất tính chính nghĩa của một chính quyền mang danh kiến tạo, phục vụ nhân dân như khẩu hiệu của ông Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mới đưa ra. Mà chính các hành động của họ như vừa qua, không khác hành động tự đạp ghế đang đứng của một kẻ tự treo cổ mình.

Blogger Cánh Cò nhắc lại lời nói của vị Tổng thống quá cố của miền Nam Việt Nam trước đây là ông Nguyễn Văn Thiệu, ông nói rằng đừng tin những gì những người cộng sản nói, mà hãy nhìn những gì họ làm. Blogger Cánh Cò nói rằng thoạt đầu mình cũng không tin lời nói này, nhưng với liên tục những vụ việc khác nhau xảy ra ở Việt Nam, mà đỉnh điểm là thảm họa Formosa Vũng Áng, có lẽ Cánh Cò phải tin rằng Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu nói đúng.

Vật cản và những lời nhắc nhở

Blogger Trịnh Hữu Long viết trên trang Luật Khoa rằng hành động đàn áp của chính quyền không phải là hòn đá duy nhất cản trở việc thực thi công lý cho những người dân nghèo thấp cổ bé miệng tại Việt Nam, mà là cả một định chế xã hội:

Sự im lặng của báo chí chính thống gieo vào lòng xã hội một nỗi sợ hãi và ngờ vực. Ít có người dân bình thường nào biết đến vụ việc này, chứ đừng nói đến việc ủng hộ những người khiếu kiện hay giám sát hành xử của Formosa và chính quyền.

Không những thế, Thông tấn xã Việt Nam, Nhân Dân và VnExpress đều đưa tin một chiều theo hướng bất lợi cho đoàn khiếu kiện, mà không phỏng vấn họ để đối chiếu thông tin. Sự thiên vị của báo chí dành cho nhà nước càng làm cho nhiều người dân mất thiện cảm với đoàn khiếu kiện hơn.

Sự im lặng của hơn 500 đại biểu Quốc hội trước vụ kiện này là một hòn đá ngáng đường khác. 13 đại biểu quốc hội của tỉnh Nghệ An tuyệt đối không có ý kiến gì trong những việc họ có trách nhiệm phải lên tiếng.

Toà án là người gác đền thờ Công Lý, chốt chặn cuối cùng về mặt thể chế trước khi một xã hội đổ vỡ niềm tin.

Toà án là chiếc van áp suất, là lối thoát giải quyết những xung đột xã hội, đưa xã hội về trạng thái yên ổn và hài hoà.

Hơn tất cả, toà án là con đường giải quyết xung đột bằng phương pháp hoà bình, phi bạo lực.

Chặn cửa toà chỉ đẩy người dân ra đường. Thao túng toà án, biến toà án thành công cụ chính trị của mình cũng chỉ đẩy người dân ra đường. Mà luật của đường phố thì rất khác với luật của toà.

Lịch sử sẽ gọi tên những kẻ phong toả con đường đến toà là thủ phạm tạo ra bất ổn xã hội.

Một nhà hoạt động môi trường tại Hà Nội là dược sĩ Nguyễn Anh Tuấn cho rằng chính vì thể chế của Việt Nam thiếu sự giám sát lẫn nhau đã góp phần tạo nên những thảm họa như Formosa Vũng Áng.

Câu chuyện giám sát cũng được blogger Nguyễn Anh Tuấn đề cập đến, sau khi một chuyên gia về môi trường của Việt Nam là Tiến sĩ Lê Huy Bá, lên tiếng với truyền thông nước ngoài rằng những người như ông cũng khó lòng tiếp cận các thông tin về môi trường do nhà nước quản lý.

Trong lúc ở Đài Loan không khó tìm ra những giáo sư và các nhóm môi trường độc lập theo đuổi Formosa trong hàng chục năm, thị sát nhà máy hàng chục lần, làm hàng chục nghiên cứu, ra hàng chục báo cáo độc lập, dựng các trạm quan trắc đối chiếu với số liệu của Formosa và chính phủ, thì ở Việt Nam, những người hoạt động vẫn luôn trong tư thế chuẩn bị cho việc bị bắt giữ, đánh đập, giam cầm trước khi quyết định vào Vũng Áng, còn một giáo sư đầu ngành độc học môi trường thì chỉ có thể tiếp cận thông tin qua báo chí.

Để rồi một vệt nước đỏ có thể làm xáo trộn cả một quốc gia.

Sau khi có công bố của Trung ương đảng cộng sản Việt Nam về việc kỷ luật các cán bộ từ trung ương đến cấp tỉnh, có trách nhiệm trong vụ Formosa, blogger Bạch Hòan viết:

Những người sẽ bị kỉ luật này đều là những nhân vật tôi đã viết bền bỉ, kiên trì, không biết mệt mỏi. Tôi rất buồn, vì từ đây tình cảm giữa tôi và họ sẽ dần nhạt phai để dành mối quan tâm cho những người khác. Tuy vậy, tôi vẫn không quên dành lợi khen ngợi cho Uỷ ban Kiểm tra Trung ương. Đây là những quyết định cần thiết ở thời điểm này. Ít nhất sẽ làm dư luận nguôi ngoai.

Nhưng đồng thời Bạch Hoàn cũng nhắc nhở rằng có những các bộ cao cấp khác cũng có trách nhiệm mà chưa thấy bị kỷ luật.

Viết từ Sài Gòn thì cảnh cáo rằng nếu không khéo, câu chuyện Formosa Vũng Áng sẽ là nơi các thế lực chính trị khác nhau tại Việt Nam tranh giành và trừng phạt nhau, và kẻ bị thiệt thòi nhiều nhất vẫn là những người dân là nạn nhân trực tiếp của những thảm họa tương tự.

Trở lại những lời hứa của Thủ tướng và chính phủ, trả lời câu hỏi phải làm gì với Formosa, Giáo sư Nguyễn Đình Cống viết rằng:

Dân ta có câu,“Lời nói gió bay”. Nhưng lời nói của những người quyền cao chức trọng thì bão cũng không thổi bay được vì nó có gang, có thép. Sẽ có những kẻ dựa vào đó để thực hiện âm mưu thâm độc. Số tiền dùng để đền bù là lớn trong lúc nợ công đã lên trên trăm tỷ. Tuy vậy nếu không có được trí tuệ sáng suốt và lòng dũng cảm để cắt bỏ ung nhọt thì rồi tai họa do nó sẽ gây ra chưa biết đến bao nhiêu. Ngừng ngay nhà máy và mời tập đoàn Formosa ra khỏi Việt Nam sẽ ngăn chặn được nhiều thảm họa.

Ông nhắc mọi người phải cảnh giác.

Blogger Vũ Đông Hà viết trên trang Dân Làm Báo

Tội ác lớn nhất của một triều đại không hẳn là đốt sách, giết người hay làm cho đất nước trở nên nghèo khó, mà là làm cho cả một dân tộc trở nên hèn nhát, ích kỷ và mê muội...

Em đã xuống đường, đồng hành với nhiều bạn khác để phá tan những vòng vây oan nghiệt, để tìm lại những gì đã mất trước khi chúng ta chào đời. Không có em, không có các bạn tự tìm lại, đòi lại quyền được quyết định vận mạng của Tổ quốc thì chúng ta sẽ mất hết. Sẽ không còn gì trên một mảnh đất của những xác chết còn thở, của những con cá biết đi nằm phơi bụng trên mãnh đất hình chữ S dọc theo biển Đông.

Đó là lời nhắn gửi của tác giả đến với những người bạn của ông, những người thân của ông, đã bước qua được sự sợ hãi mà xuống đường liên tục trong một năm qua.