Biên dịch: Huệ Việt
Tác giả: Alexander L.Vuving -The National Interest, 25 tháng
7 năm 2016
Máy bay vận tải quân sự của Trung Quốc lần đầu tiên đáp xuống Đá Chữ Thập (Fiery Cross Reef) ở quần đảo Trường Sa ngày 17 tháng 4 năm 2016
Kể từ khi Trung Quốc thành lập Vùng nhận diện phòng không
(ADIZ) đầu tiên ở Biển Hoa Đông vào tháng 11 năm 2013, nguy cơ Trung Quốc cũng
sẽ thành lập một ADIZ khác tựa như lưỡi kiếm Damocles treo lơ lửng trên Biển
Đông. Ngay trong ngày Bộ Quốc phòng Trung Quốc tuyên bố thành lập ADIZ trên biển
Hoa Đông, phát ngôn viên của Bộ này cũng công khai tuyên bố: “Trung Quốc sẽ thiết
lập các vùng nhận diện phòng không khác vào thời điểm thích hợp sau khi hoàn tất
việc chuẩn bị.”
Kể từ đó, trong những phát ngôn chính thức của cả Bộ Quốc phòng
và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã không bao giờ loại trừ khả năng Trung Quốc sẽ
thiết lập ADIZ ở Biển Đông, lặp đi lặp lại rằng đó là quyền của Trung Quốc như
một quốc gia có chủ quyền. Thêm vào đó, những nguồn tin thân cận với quân đội
Trung Quốc thingr thoảng lại nói với các nhà báo nước ngoài rằng Trung Quốc đã
có kế hoạch và đã sẵn sàng áp đặt ADIZ ở Biển Đông. Vào đầu năm 2016, Đại tá Hải
quân Liang Fang, một chiến lược gia nổi tiếng ở Đại học Quốc phòng Quốc gia,
công khai kêu gọi quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tuyên bố thiết
lập ADIZ ở Biển Đông. Những phát ngôn công khai này có thể chỉ là để lừa gạt
các đối thủ của Trung Quốc, nhưng khả năng Trung Quốc thành lập ADIZ ở Biển
Đông là có thật.
Liệu Trung Quốc có sẽ thiết lập ADIZ ở Biển Đông? Nếu có thì
khi nào và với kích thước, phạm vi như thế nào? Kể từ tháng 11 năm 2013, những
câu hỏi này đã được nêu ra nhiều lần. Và ADIZ trên Biển Đông lại trở thành một
vấn đề nóng sau lời phát ngôn của Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc liên quan tới
phán quyết vụ kiện trọng tài Biển Đông. Vậy làm thế nào có thể tiên đoán Trung
Quốc có lập ADIZ ở Biển Đông hay không? Bài viết này sẽ giúp cho cả những độc
giả muốn tự dự báo lẫn những độc giả muốn đánh giá về các dự báo một cách có hiểu
biết có thể suy nghĩ một cách có hệ thống về vấn đề này.
fb_img_1460890558431
Máy bay vận tải quân sự của Trung Quốc lần đầu tiên đáp xuống
Đá Chữ Thập (Fiery Cross Reef) ở quần đảo Trường Sa ngày 17 tháng 4 năm 2016
Liệu Trung Quốc có sẽ lập ADIZ ở Biển Đông không?
Có thể ví ADIZ Biển Đông như một con chó chưa sủa, nhưng sẽ
có thể biến thành một trong ba loại sau:
Loại thứ nhất, đó có thể là một con chó mà đến cuối cùng sẽ
sủa. Hầu hết các nhà quan sát đều tin rằng việc Trung Quốc tuyên bố lập ADIZ ở
Biển Đông chỉ còn là vấn đề thời gian. Có hai lý do tối quan trọng hỗ trợ niềm
tin này. Thứ nhất là những tuyên bố chính thức của Trung Quốc cho thấy rằng nó
đã lên kế hoạch thiết lập ADIZ ở Biển Đông và chỉ chờ thời gian chín muồi để thực
hiện.
Thứ nhì, các cơ sở thiết bị Trung Quốc đang xây dựng trên
các đảo bị tranh chấp ở Biển Đông là quá lớn nếu chỉ phục vụ cho nhu cầu của
các cộng đồng trong nước. Một số cơ sở thiết bị này bao gồm 4 đường băng dài 3
km trên các đảo Phú Lâm, Đá Chữ Thập, bãi Xubi và Vành Khăn cùng với một trạm
radar tần số cao ở Châu Viên. Trung Quốc cũng đã triển khai trên đảo Phú Lâm hệ
thống tên lửa đất đối không với tầm bắn 200 km. Trong con mắt của nhiều chuyên
gia, lý do hợp lý nhất cho những cơ sở hạ tầng và hệ thống vũ khí này là để hỗ
trợ một ADIZ trong tương lai.
Nhưng ADIZ ở Biển Đông cũng có thể là một con chó sẽ không
bao giờ sủa. Ngay cả khi Trung Quốc đã có kế hoạch thiết lập nó, thời gian sẽ
không bao giờ là chín muồi để cho Trung Quốc tuyên bố chính thức. Có ít nhất bốn
tham số ủng hộ khả năng này.
Thứ nhất, “Trung Quốc có thể đã học từ việc lập ADIZ ở biển
Hoa Đông rằng đây là một việc lợi bất cập hại” Như David Welch giải thích,
“Tuyên bố thiết lập ADIZ ở Biển Đông sẽ làm suy yếu nghiêm trọng lợi ích của
Trung Quốc cũng như an toàn hàng không và lòng tin quốc tế vào óc suy xét của Bắc
Kinh. Rất có thể nó sẽ thúc đẩy các quốc gia liên quan khác cũng sẽ thiết lập
ADIZ của mình và chồng chéo lên ADIZ của Trung Quốc.” Tuy nhiên, một số chuyên
gia khác nghi ngờ Trung Quốc sẽ nhận ra được điều này. Nhìn lại ADIZ của Trung
Quốc ở Biển Hoa Đông, [học giả Trung Quốc] Zhu Feng còn cho rằng lợi ích mà nó
mang lại đã lớn hơn nhiều so với rủi ro.
Thứ nhì, ADIZ có thể phá vỡ tính mơ hồ của các yêu sách của
Trung Quốc ở Biển Đông. Sự mơ hồ này đã được cho là có lợi cho Trung Quốc, bởi
vậy Trung Quốc sẽ phải suy nghĩ hai lần trước khi áp đặt ADIZ ở Biển Đông.
Thứ ba, một số đối thủ của Trung Quốc đang nắm giữ những lá
bài có thể ngăn cản Trung Quốc tuyên bố ADIZ ở Biển Đông. Hữu hiệu nhất trong số
lá bài này là Việt Nam có thể tuyên bố lập ADIZ ở Hoàng Sa, và qua đó có thể
thiết lập lại một số hình thức quản lý thực tế đối với quần đảo. Trung Quốc
cũng có thể sẽ ngần ngại bởi triển vọng Việt Nam tung ra hành động pháp lý chống
lại mình, hoặc Việt Nam và Philippines sẽ cho phép quân đội Mỹ truy cập thường
xuyên những vị trí chiến lược trên bờ Biển Đông như Vịnh Cam Ranh và Đà Nẵng ở
Việt Nam hay vịnh Ulugan, vịnh Subic và tỉnh Zambales ở Philippines.
Thứ tư, Trung Quốc có thể tận dụng ADIZ giả định của mình ở
Biển Đông để ngăn cản những thách thức có thể có từ các quốc gia sử dụng biển
khác. Nếu ADIZ hoạt động tốt nhất là khi nó còn chưa ra đời, thì nó sẽ được giữ
nguyên trạng như vậy.
Cuối cùng, ADIZ ở Biển Đông có thể là một con chó sủa dưới vỏ
bọc của một động vật khác. Sự ngụy trang này có thể ở dưới nhiều hình thức khác
nhau. Trung Quốc có thể áp đặt một hay nhiều vùng cấm mà không cần phải dưới
cái tên ADIZ.
Hoặc nó có thể là một vùng bán nhận diện phòng không
(quasi-ADIZ) hay vùng nhận diện phòng không đã mặc nhiên tồn tại trên thực tế
dù không được tuyên bố công khai. Theo thẩm phán Philippines Antonio Carpio,
khi Trung Quốc sử dụng radio cảnh báo máy bay Philippines đang bay qua vùng trời
của quần đảo Trường Sa là “hãy tránh xa khỏi khu vực”, Trung Quốc trên thực tế
đã đang thực thi vùng bán nhận diện phòng không. Những cảnh báo tương tự cũng
đã được gửi đến các máy bay quân sự và dân sự của các quốc gia khác, trong đó
có Hoa Kỳ và Úc. Hiện tại, vùng bán nhận diện phòng không của Trung Quốc dường
như bao phủ không quá hai mươi hải lý tính từ bờ biển của một số thể địa lý mà
Trung Quốc đang kiểm soát.
Tại sao Trung Quốc cần ADIZ?
Câu hỏi liệu Trung Quốc sẽ thiết lập ADIZ ở Biển Đông chỉ có
thể được trả lời thỏa đáng nếu hiểu được mục đích của việc này. Than ôi, ích lợi
của ADIZ lại là một trong những chủ đề ít được thảo luận nhất trong những cuộc
nghị luận về ADIZ của Trung Quốc. Xu hướng chung chỉ đơn giản cho rằng ADIZ của
Trung Quốc có ý nghĩa như tên của nó ngụ ý – một khu vực phòng không hoặc một
công cụ quân sự kiểm soát lãnh thổ. Nhưng tiện ích của ADIZ vượt ra ngoài lĩnh
vực quân sự và nó không cần phải được thực thi trong thực tế vẫn có thể mang lại
nhiều lợi ích cho quốc gia tuyên bố lập nó. Cũng giống như các công cụ chính
sách khác, nó có thể thực hiện các chức năng chính trị, ngoại giao và pháp lý.
Một ADIZ có thể thực hiện một hoặc nhiều hơn trong ít nhất
sáu chức năng. Trong số sáu chức năng này, có hai chức năng đòi hỏi hành động
thi hành thực tế (đó là chức năng hoạt động như một cơ chế cảnh báo sớm hay chức
năng của một khu vực cấm). Ba chức năng khác dựa nhiều hơn vào tuyên bố chính
thức (đó là các chức năng đánh dấu chủ quyền, chức năng như một con bài mặc cả
(a bargaining chip) và chức năng phát tín hiệu.) Chức năng còn lại, chức năng
răn đe, sẽ chỉ hoạt động được khi không tuyên bố công khai.
–ADIZ như một cơ chế cảnh báo sớm. Đây là mục đích nguyên
thuỷ của ADIZ khi Hoa Kỳ lần đầu tiên tạo ra nó trong thời Chiến tranh Lạnh.
Hoa Kỳ thiết lập ADIZ là để giảm nguy cơ bị Liên Xô bất ngờ tấn công trên
không. Trung Quốc ngày nay thì quan ngại về các hoạt động gián điệp của Hoa Kỳ
hơn là một cuộc tấn công bất ngờ từ Hoa Kỳ hay từ các nước láng giềng trên Biển
Đông. Nếu Trung Quốc muốn giảm hoạt động giám sát của Hoa Kỳ dọc theo bờ biển của
nó, năng lực thực thi ADIZ sẽ quan trọng hơn là lời tuyên bố chính thức, vì
Washington đã công khai lập trường không công nhận cũng như không chấp nhận
ADIZ của Trung Quốc.
–ADIZ như một khu vực cấm xâm nhập. Việc thiết lập ADIZ có
thể cung cấp cơ sở pháp lý để không cho máy bay nước ngoài bay vào những khu vực
nhất định. ADIZ của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông thậm chí còn đòi hỏi máy bay chỉ
quá cảnh ở không phận quốc tế và không hướng về lãnh thổ Trung Quốc vẫn phải
thông báo với Trung Quốc.
–ADIZ với chức năng đánh dấu chủ quyền. Mặc dù ADIZ không phải
là một yêu sách lãnh thổ, nó có thể được sử dụng để thực hiện một số hình thức
của quyền chủ quyền và quản lý vùng trời trên một vùng lãnh thổ. Sự chấp nhận
hay phục tùng của máy bay nước ngoài sau đó có thể được hiểu như là sự công nhận
rằng quốc gia sở hữu ADIZ đang thực thi chủ quyền đối với một vùng lãnh thổ.
Trong khi ADIZ cần phải được thực thi khi thực hiện chức năng như một cơ chế cảnh
báo sớm hay một khu vực cấm xâm nhập, thì nó lại không cần thực thi nhiều trong
thực tế để có thể trở thành một công cụ đánh dấu chủ quyền. Một sự thực thi sơ
sài đã có thể đủ để được ghi nhận như là một hành động thực thi chủ quyền và
không cần phải thực thi thực tế một cách thật sự để khêu ra sự công nhận bởi
các quốc gia khác.
–ADIZ như một con bài mặc cả. ADIZ có thể làm mạnh thêm vị
thế của quốc gia đã tuyên bố lập nó trong ván cờ với các quốc gia khác. Như một
ví dụ, ADIZ ở biển Hoa Đông đã củng cố vị trí của Trung Quốc khi đối diện với
Nhật Bản trong tranh chấp về quần đảo Senkaku (hay Điếu Ngư). Nó đã cho Trung
Quốc một cơ sở pháp lý để cho những máy bay chiến đấu tranh giành vùng trời
trên quần đảo với máy bay của Nhật Bản và mở rộng khu vực tranh chấp thực tế
không chỉ giới hạn ở những vùng nước lân cận quần đảo mà còn không phận phía
trên quần đảo. ADIZ ở Biển Hoa Đông cũng giúp Trung Quốc tạo ra hiện trạng mới
trong khu vực. Như Ian Rinehart và Bart Elias lập luận, “Trung Quốc đạt những lợi
thế chiến lược bằng cách đẩy yêu sách của mình lên đến tối đa, rồi làm như chịu
xuống nước, nhưng thực tế đã gia tăng được thêm lợi ích – na ná như hiệu ứng
bánh cóc.”
–ADIZ như một thiết bị phát tín hiệu. Một quốc gia có thể
tuyên bố ADIZ để phát tín hiệu về một điều gì đó quan trọng. Khán giả của tín
hiệu này có thể ở trong nước hoặc quốc tế hoặc cả hai. Công bố lập ADIZ trong sự
phản đối của quốc tế có thể là phát tín hiệu thể hiện sự quyết tâm. Nó cũng có
thể là tín hiệu của một sự tức giận, và vì vậy một cách gián tiếp, nó phát tín
hiệu về khả năng sẽ giáng đòn trừng phạt, nhằm phản ứng lại một sự kiện trước
đó đã gây tổn thương cho quốc gia thiết lập nó. Việc thi hành một ADIZ cũng có
thể là phát tín hiệu về năng lực của quốc gia đó. Các yếu tố quyết tâm, giận dữ
và năng lực thực thi sẽ có thể có tác dụng ngăn cản các quốc gia nước ngoài
không làm gì xúc phạm quốc gia đó. Vậy liệu một ADIZ có thể được sử dụng như một
tín hiệu trấn an các quốc gia khác về mong muốn hợp tác không? Một nhà quan sát
cho rằng Trung Quốc đã cố gắng sử dụng ADIZ ở Biển Hoa Đông như “một công cụ để
thu hút sự chú ý chứ không phải là công cụ xâm lược.” Tuy nhiên, phản ứng quốc
tế cho thấy chỉ có một kẻ ngốc mới sử dụng ADIZ để phát tín hiệu hợp tác.
– ADIZ với chức năng răn đe. Không chỉ có tín hiệu phát ra từ
một tuyên bố thiết lập ADIZ, mà chỉ cần cho thấy lập ADIZ là một khả năng
nghiêm túc là đã có tác dụng răn đe các quốc gia khác không làm những điều mà
quốc gia tuyên bố lập ADIZ không muốn. Trong khi ở trường hợp đầu, chức năng
này chỉ hoạt động sau khi quốc gia đã ra tuyên bố thiết lập ADIZ, ở trường hợp
sau, chức năng răn đe sẽ ngừng hoạt động ngay khi ADIZ được tuyên bố. Đối với một
ADIZ còn trên lý thuyết và chưa được sinh ra, nó chỉ có thể hoạt động như công
cụ răn đe khi nó được thiết kế theo những cách mà gây ra nhiều bất lợi cho các
quốc gia thuộc đối tượng bị răn đe. ADIZ của Trung Quốc có thể thực hiện chức
năng này khi nó có khả năng hoạt động như một vùng cấm, một công cụ đánh dấu chủ
quyền và một công cụ tăng cường vị thế. Trên thực tế, Trung Quốc đã phát triển
một kịch bản nhất quán về ADIZ ở Biển Đông, rằng việc nó có tuyên bố lập một
ADIZ ở Biển Đông hay không phụ thuộc vào mức độ nguy hiểm mà nó phải đối mặt.
Khi nào Trung Quốc sẽ thiết lập ADIZ ở Biển Đông?
Quyết định lập ADIZ nhiều khả năng sẽ là kết quả của tính
toán giữa lợi ích mà nó mang lại và cái giá phải trả. Nếu Trung Quốc đã có kế
hoạch công bố ADIZ ở Biển Đông, có lẽ Trung Quốc sẽ làm điều này khi những lợi
ích dự kiến vượt qua cái giá dự kiến phải trả. Những lợi ích thu được chủ yếu
xuất phát từ các tiện ích của ADIZ trong khi cái giá phải trả sẽ tuỳ thuộc phần
lớn vào phản ứng quốc tế. Những tình huống như khủng hoảng Bắc Triều Tiên khiến
Mỹ cần Trung Quốc ủng hộ hay phán quyết của tòa án quốc tế về tranh chấp Biển
Đông cũng có thể ảnh hưởng đến phân tích chi phí-lợi ích này. Những sự kiện quốc
tế này hoặc có thể trói tay các đối thủ của Trung Quốc hoặc cho phép họ quyết
đoán hơn ở Biển Đông. Chúng cũng có thể làm thay đổi các giá trị quân sự, chính
trị, pháp lý và ngoại giao mà Trung Quốc có thể trích xuất từ một ADIZ Biển
Đông.
Trong khi những lợi ích mà ADIZ mang lại được cho là ít nhiều
rõ ràng với Trung Quốc, thì cái giá phải trả lại là một màn sương mù dày của những
điều còn chưa chắc chắn. Nhìn chung là sẽ khó đoán biết được phản ứng của các
quốc gia khác, và Trung Quốc cũng có thể hiểu sai tín hiệu phát ra từ những phản
ứng này. Dự đoán Trung Quốc có tuyên bố lập ADIZ ở Biển Đông hay không đối với
các nhà quan sát bên ngoài là một công việc chắc chắn thất bại. Tuy nhiên, những
điều không chắc chắn liên quan tới công việc tiên đoán này không phải là vô hạn
– có một vài yếu tố [cố định] thiết lập các thông số cho quyết định của Bắc
Kinh.
Nếu Trung Quốc muốn sử dụng ADIZ ở Biển Đông cho mục đích
quân sự (cảnh báo sớm và chống tiếp cận/chống xâm nhập khu vực), thực thi hữu
hiệu là yêu cầu then chốt. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng và triển khai các trang
thiết bị cần thiết sẽ là những chỉ dấu quan trọng về thời điểm Trung Quốc thiết
lập ADIZ. Trung Quốc có thể chính thức tuyên bố ADIZ khi năng lực thực thi nó
đã sẵn sàng, nhưng nếu hoàn cảnh không thuận lợi, Trung Quốc có thể áp đặt các
hệ thống cảnh báo sớm và những khu vực cấm xâm nhập dưới những tên gọi khác, hoặc
nó có thể mặc nhiên thực thi ADIZ trên thực tế (de facto) mà không tuyên bố
công khai.
Nếu Trung Quốc sử dụng ADIZ để “đánh dấu chủ quyền” (nghĩa
là để cho thế giới biết về chủ quyền của mình trên các vùng lãnh thổ ở Biển
Đông và để đạt được sự công nhận hay mặc nhận của quốc tế), hay sử dụng ADIZ
như một con bài mặc cả hoặc một công cụ truyền tín hiệu, một tuyên bố chính thức
sẽ quan trọng hơn thực thi trên thực tế. Tiềm năng lợi ích mà ADIZ mang lại khi
thực hiện những chức năng này là lớn, nhưng những rủi ro gắn liền với việc
tuyên bố cũng là đáng kể. Những rủi ro này cao hơn nhiều so với những rủi ro
liên quan tới tuyên bố ADIZ của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông. Đó là bởi vì tranh
chấp Biển Đông liên quan tới nhiều quốc gia hơn, ADIZ ở Biển Đông sẽ khiến cho
số quốc gia chống lại Trung Quốc nhiều hơn. Trong khi thế giới bị bất ngờ với
việc Trung Quốc tuyên bố ADIZ ở Biển Hoa Đông, điều này sẽ không xảy ra với
ADIZ ở Biển Đông. Điều này cũng có nghĩa là các đối thủ của Trung Quốc không chỉ
có thời để suy nghĩ về phản ứng tốt nhất, mà còn có thời gian để gây áp lực lên
Trung Quốc nhằm ngăn chặn Trung Quốc lập ADIZ ở Biển Đông. Tuy nhiên, những rủi
ro này có thể tạm thời giảm đi khi một số đối thủ của Trung Quốc cần Trung Quốc
hợp tác ở vấn đề khác được ưu tiên hơn. Ngoài ra, có một số tình huống có thể tạm
thời đẩy giá trị của ADIZ ở Biển Đông lên thành một lợi điểm mặc cả hay một tín
hiệu về sự quyết tâm. Những khoảnh khắc thế này sẽ tạo thời cơ không thể tốt
hơn cho Trung Quốc tuyên bố lập ADIZ ở Biển Đông.
Kích thước và phạm vi của ADIZ
Nếu Trung Quốc áp đặt ADIZ ở Biển Đông, phạm vi tối đa của
nó sẽ xấp xỉ đường chín đoạn. Phạm vi lớn hơn sẽ chỉ gây ra thêm nhiều phản đối
trong khi không mang lại được thêm nhiều lợi ích. Tỷ lệ chi phí-lợi ích của
ADIZ sẽ thay đổi theo phạm vi của nó. Về cơ bản, Trung Quốc có sáu lựa chọn về
phạm vi ADIZ ở Biển Đông.
ADIZ nhỏ nhất sẽ bao phủ quần đảo Hoàng Sa. ADIZ này cũng có
thể bao gồm từng phần hay toàn bộ đảo Hải Nam. Một ADIZ như vậy sẽ có số quốc
gia chống đối ít nhất. Nó có khả năng sẽ bị Việt Nam, quốc gia cũng yêu sách chủ
quyền đối với quần đảo Hoàng Sa, và Hoa Kỳ phản đối, nhưng sẽ tránh được phản ứng
mạnh mẽ từ hầu hết các quốc gia khác.
Trong một kịch bản thứ nhì, Trung Quốc có thể tuyên bố lập
ADIZ dọc bờ biển của mình ở Biển Đông kéo dài bao phủ không chỉ quần đảo Hoàng
Sa mà còn cả quần đảo Pratas, cách Hồng Kông 180 hải lý về phía đông nam. Vì quần
đảo Pratas hiện đang được quản lý bởi Đài Loan, ADIZ bao phủ quần đảo này sẽ
không chỉ làm tăng thêm số quốc gia phản đối mà còn vô tình tạo cơ hội cho Đài
Loan bước lên trường quốc tế.
Phiên bản thứ ba của ADIZ ở Biển Đông sẽ trải dài từ bờ biển
phía nam của Trung Quốc tới các quần đảo Pratas, Hoàng Sa và bãi cạn
Scarborough cách bờ biển Philippines 100 hải lý. Ít nhất sẽ có Hoa Kỳ, Việt
Nam, Đài Loan và Philippines phản đối mạnh mẽ phiên bản này.
Trong phiên bản thứ tư, ADIZ chỉ bao phủ quần đảo Hoàng Sa
và bãi cạn Scarborough có thể tránh kích động Đài Loan nhưng vẫn sẽ khiến Hoa Kỳ,
Việt Nam và Philippines chống lại Bắc Kinh.
Lựa chọn thứ năm là một ADIZ đầy đủ bao phủ gần như tất cả
những khu vực Trung Quốc yêu sách ở Biển Đông, bao gồm cả Pratas, quần đảo
Hoàng Sa, bãi cạn Scarborough, quần đảo Trường Sa và các vùng biển giữa và xung
quanh những quần đảo này. ADIZ này sẽ có số quốc gia phản đối nhiều nhất nhưng
cũng mang lại lợi ích lớn nhất so với các phiên bản khác. Trung Quốc cũng có thể
không đặt Pratas vào phiên bản ADIZ đầy đủ, nhưng điều này có thể sẽ không làm
giảm đáng kể phản đối từ Đài Loan vì nó vẫn liên quan tới đảo Ba Bình mà Đài
Loan đang chiếm giữ ở quần đảo Trường Sa.
Lựa chọn cuối cùng cho Trung Quốc là tuyên bộ lập ADIZ trên
quần đảo Trường Sa và có thể là bao phủ cả bãi cạn Scaborough, nhưng không bao
gồm quần đảo Hoàng Sa. Vì tất cả các bên trong tranh chấp Biển Đông đều có yêu
sách ở Trường Sa, phiên bản ADIZ này cũng sẽ vấp phải phản đối từ nhiều quốc
gia nhất. Tuy nhiên, nó có thể làm giảm đáng kể rủi ro khi tránh được khả năng
Việt Nam lập ADIZ trên quần đảo Hoàng Sa. Một ADIZ của Việt Nam ở quần đảo
Hoàng Sa có thể sẽ trở thành công cụ đánh dấu chủ quyền của Việt Nam, tạo cơ hội
cho Hà Nội quảng bá các hành động thực thi chủ quyền và quản lý ở khu vực mà
Trung Quốc đang phủ nhận là có tranh chấp.
ADIZ trên Biển Đông sẽ là “lằn ranh đỏ” hay là “lằn ranh da
cam”?
ADIZ tiềm tàng của Trung Quốc sẽ không phải là ADIZ đầu tiên
ở Biển Đông. Trong thời kỳ Chiến tranh lạnh, Philippines cũng đã thiết lập một
ADIZ vào năm 1953, và Nam Việt Nam cũng có ADIZ tồn tại cho tới khi chiến tranh
Việt Nam kết thúc vào năm 1975. Nhưng hiện tại ADIZ của Philippines đã không
còn hoạt động, và ADIZ của Nam Việt Nam cũng đã không được quân đội Việt Nam
ngày nay giữ lại.
Ngược lại, ADIZ của Trung Quốc ở Biển Đông được coi là rất
nguy hiểm và không thể chấp nhận. Nhà ngoại giao quốc phòng hàng đầu của Việt
Nam là Nguyễn Chí Vịnh đã nhấn mạnh trong một cuộc phỏng vấn tháng Giêng năm
2014 là ADIZ “sẽ còn nguy hiểm hơn cả đường chín đoạn” bởi vì nó sẽ đi kèm với
những quy định quá đáng hơn là yêu sách đường chín đoạn. Cho rằng Hà Nội có thể
coi việc Trung Quốc thiết lập ADIZ ở Biển Đông là không thể chấp nhận được, Vịnh
cũng nói rằng nó sẽ “giết” Việt Nam. Tương tự vậy nhưng thẳng thắn hơn, cựu Ngoại
trưởng Philippines Alberto del Rosario, trong một cuộc họp báo chung với người
đồng nhiệm Anh vào tháng Giêng năm 2016, cho biết “bất kể việc thiết lập nó
[ADIZ của Trung Quốc ở Biển Đông] được thực hiện trên thực tế hay là được tuyên
bố chính thức, đối với chúng tôi đây là điều không thể chấp nhận được.” Cũng tại
buổi họp báo đó, Ngoại trưởng Anh Philip Hammond nói:” Tự do hàng hải và hàng
không là không thể thương lượng. Đó chính là lằn ranh đỏ đối với chúng tôi “Còn
lập trường chính thức của Hoa Kỳ là một “ADIZ trên những phần của Biển Đông”sẽ
được coi là “khiêu khích và gây mất ổn định.” Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã nhiều
lần kêu gọi Trung Quốc không tuyên bố ADIZ ở Biển Đông. Ngoại trưởng Úc Julie
Bishop cũng kêu gọi Trung Quốc không thiết lập ADIZ ở Biển Đông. Tháng Sáu năm
2016, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Feng Shih-kuan nói với các nhà lập pháp là
“Chúng tôi sẽ không công nhận nhận bất kỳ ADIZ nào của Trung Quốc.”
Trong khi có thể chắc chắn là một số quốc gia sẽ thách thức
ADIZ của Trung Quốc ở Biển Đông bằng cách này hay cách khác, vẫn chưa rõ liệu
ADIZ của Trung Quốc ở Biển Đông có phải là “lằn ranh đỏ” mà vượt qua đó sẽ kích
hoạt sự trả đũa dữ dội. Tuy nhiên, phản ứng quốc tế với việc Trung Quốc thiết lập
ADIZ ở Biển Đông có lẽ sẽ gay gắt hơn so với lúc Trung Quốc thiết lập ADIZ ở Biển
Hoa Đông, giống như một thẻ vàng trong bóng đá vậy. Có vẻ như ADIZ ở Biển Đông
có ý nghĩa yếu hơn so với “lằn ranh đỏ”, có thể gọi nó là “lằn ranh da cam”.
Theo ý nghĩa này, lằn ranh da cam sẽ tượng trưng cho một đường phân định giữa
những gì chấp nhận được và không chấp nhận được, nhưng phản ứng với những gì
không thể chấp nhận được có thể có hoặc cũng có thể không đáng sợ nhiều lắm.
Alexander L. Vuving là giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu An
ninh châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye. Bài viết này được chuyển thể từ
“Guide to the South China Sea ADIZ,” của tác giả viết cho Dự án Đại Sự ký Biển
Đông. Tác giả cảm ơn Cái Ngọc Thiên Hương đã trợ lý nghiên cứu và Vân Phạm về
sáng kiến khởi động một dự án lớn hơn về ADIZ của Trung Quốc. Quan điểm thể hiện
trong bài là của riêng tác giả.
Bản gốc tiếng Anh: http://nationalinterest.org/feature/adiz-the-south-china-sea-nine-dash-line-20-17121
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét