Dịch giả: Đinh Chỉ Thiên
Donald Trump. Ảnh: Matt A.J. via
CC 2.0
Có thật ông Donald Trump có chính
sách ngoại giao?
Ngay trong thời gian chuyển tiếp
chờ nắm quyền Hành Pháp, Tổng Thống (TT) Trump đã làm nhiều màn ngoạn mục: phá
lệ ngoại giao của Hoa Kỳ đối với Trung Cộng bằng việc nói chuyện với TT Đài
Loan; lên án Trung Cộng (TC) về việc bắt giữ hải cụ lặn ngầm không người lái
(underwater drone) do thám trên biển Đông, đồng thời không lâu sau lại gởi tin
qua tweet kêu TC “cứ giữ lấy”; đứng về phía TT Putin của Nga sau khi TT Obama
trừng phạt nước này vì đã can thiệp vào cuộc bầu cử TT tại Mỹ.
Ráp lại hết những bước về chính
sách ngoại giao của Trump, người ta không thể nhìn ra sách lược lớn về đối ngoại.
Có thể Trump là một tay có óc thực
tế, cũng có thể Trump muốn tháo gỡ Trật Tự Thế Giới mà Hoa Kỳ đã tiến hành. Và
cũng có thể ông ta thuần túy là một tay mặc cả.
Dù phương cách nào, có một điều
có thể cho là hợp với hành động và lời nói của Trump là ông ta thích làm cho
chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ càng khó tiên đoán chừng nào tốt chừng nấy.
Như Trump đã cô đọng chính sách ngoại giao của mình trong lần nói chuyện vào
tháng Tư năm 2015: “Chúng ta phải làm cho người khác khó tiên đoán”. Gọi đó là
chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán cũng được.
Donald Trump tin rằng Hoa Kỳ nên
theo đuổi chính sách ngoại giao của tay đánh bạc, tháo bỏ tinh thần khả đoán của
chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ, mà cho tới nay tính chất này đã giúp cho thế
giới có phần nào ít xáo trộn. Như là một tay đánh bạc thượng thừa, chủ thuyết
Khó Tiên Đoán sẽ cho ông ta đòn bẩy để thương lượng bất cứ việc gì trong bất cứ
lúc nào.
Ý tưởng thoạt nhìn có vẻ như trào
phúng, nhưng rốt ráo, thì sắc mặt của tay đánh bạc nhà nghề chính là điều quan
trọng để thắng canh bạc, khi hắn ngó xuống đối thủ.
Nhưmg chính sách ngoại giao không
phải là canh bạc tại sòng bài Trump. Có điều là những gì chủ thuyết Không Thể Tiên
Đoán đang làm lại chính là đánh bạc với an ninh quốc gia – làm lung lay những
người bạn đồng minh, làm mất thế cân bằng trong tương quan với kẻ thù và kềm
hãm những bàn cãi của công chúng trên đất nước Hoa Kỳ.
Trong nhiều thập niên, tư cách
siêu cường của Hoa Kỳ đặt trên mối liên hệ chồng chéo của tinh thần đồng minh
và hợp tác, mối liên hệ này giúp tạo dựng sự ổn định nhờ vào sự khả đoán trong
thế giới. Yếu tố hoà bình và thịnh vượng trong bang giao quốc tế dựa vào sự đồng
thuận giữa các quốc gia – cả như đồng minh an ninh, thoả thuận thương mại hay
cách khác – và khả năng của các quốc gia tin tưởng rằng các đối tác cũng theo
đuổi cam kết thực hiện chính sách rõ ràng, khả đoán.
Thí dụ, việc biết được các thành
viên trong Tổ chức Thương mại Quốc tế có thể bị trừng phạt kinh tế khi vi phạm
điều lệ giao thương sẽ giúp giữ cho sân chơi kinh tế thế giới không bị lún vào
các chuỗi chiến tranh thương mại. Việc biết được các quốc gia sẽ phản ứng quyết
liệt sự vi phạm tới biên giới chủ quyền quốc gia – như việc Iraq xâm lăng
Kuwait hay Nga xâm lấn Ukraine – giúp cho hoà bình được gìn giữ.
Trong khi những điều lệ ấy dù
không phải lúc nào cũng được tuân thủ, nhưng chúng cũng giúp ngăn cản triển vọng
của những kẻ chơi xấu.
Khi áp dụng mánh lới không thể
tiên đoán trong chính sách ngoại giao, ông Trump tin rằng nó sẽ giúp cho Hoa Kỳ
chơi tay trên khi giao hảo với các quốc gia trên thế giới. Ông ta xem những thỏa
thuận quốc tế, và mối liên minh như sự gò bó hoạt động của Mỹ hơn là lực tăng
cho sự lãnh đạo của Hoa Kỳ. Ông ta hành động như thể Hoa Kỳ có thể đạt được điều
mình muốn bằng cách chơi riêng của mình, bất kể vấn đề gì. Sách lược này dựa
vào thế, để cả bạn lẫn thù không thể biết nước cờ của Hoa Kỳ trước tình huống
được đặt ra. Có lần Trump nói rõ: “Tôi không muốn họ bắt mạch được tôi”.
Đó là nỗi kinh sợ cho nước nào
trên thế giới còn trông cậy vào sự lãnh đạo của Hoa Kỳ trong việc truy tìm sự
an bình và thịnh vượng toàn cầu.
Năm 1962, nguyên Ngoại Trưởng
Dean Acheson đã được phái đi trấn an TT Charles de Gaulle của Pháp về cuộc đối
đầu phi đạn do Nga đặt trên đất Cuba nhằm kêu gọi sự hỗ trợ từ Pháp. Khi TT
Pháp được trưng dẫn bằng chứng để xác định lời kêu gọi, ông bày tỏ sự hỗ trợ và
cho biết ông tin tưởng vào Hoa Kỳ. Cung cách của ông Trump chắc chắn sẽ hủy hoại
niềm tin vào Hoa Kỳ về lâu về dài.
Chính sách ngoại giao khó lường của
Trump sẽ dấy lên câu hỏi về hành động của Hoa Kỳ đối với các nước đồng minh từ
Âu sang Á. Khi được hỏi về mối liên minh với Nhật và Nam Hàn, ông Trump cho biết:
“đã tới thời điểm mà chúng ta không thể nào làm vậy được nữa”. Và khi được hỏi
về NATO, câu trả lời mang tính nhạo báng của ông cho thấy ông nghĩ rằng Hoa Kỳ
đã làm quá nhiều cho đồng minh: “Chúng tôi bảo bọc mọi nước. Nếu không tin, hãy
đến nước Mỹ này, chúng tôi sẽ bảo bọc quí vị”.
Mối nguy ở đây có nhiều mặt. Việc
cắt đứt mối liên hệ đồng minh của Mỹ sẽ khuyến khích các nước thù nghịch làm
phép thử với các mối liên minh, làm yếu đi sự ổn định đã có ở những nơi như
châu Âu và châu Á, nơi mà Nga và Trung Cộng đang làm các nước lân bang lo lắng.
Trong khi Trump tin rằng ông ta sẽ moi thêm tiền từ các nước đồng minh của Mỹ bằng
phương cách khơi gợi dịch vụ bảo kê hơn là tình đồng minh, thì các nước đồng
minh ấy cũng biết rõ rằng mình có thể tìm mối giao hảo tốt hơn từ nước khác. Rõ
ràng ông Trump cũng thấy yên ổn với việc ấy, như chứng cớ ông muốn các nước như
Nhật, Nam Hàn tự thủ đắt lấy vũ khí nguyên tử.
Hậu quả của tình hình này có thể
là cú giáng vào lợi ích an ninh quốc gia của Hoa kỳ. Hậu quả mất quân bình do sự
thiếu vắng đồng minh của Hoa Kỳ trong khu vực Đông Bắc Á như làm yếu đi việc
ngăn chặn Bắc Hàn, tạo sự va chạm khó tránh khỏi giữa Nhật và Trung Cộng, và tạo
sự phân nhánh kinh tế từ xung đột khu vực, sẽ gây ra tai hoạ. Trong khi đó khối
NATO với sự vắng mặt một đồng minh Hoa Kỳ đáng tin cậy trong bối cảnh nước
Nga hung hăng, nước Anh thoát Liên minh
châu Âu, khủng hoảng về tỵ nạn, và sự trỗi dậy của khuynh hướng cực hữu trong
chính trường châu Âu, sẽ là cọng rơm làm gãy lưng châu Âu.
Nền kinh tế toàn cầu cũng sẽ gặp
rủi ro tương tự. Donald Trump luôn phô trương kinh nghiệm thương trường như là
một nguồn tài sản giả dụng cho phép ông ta đạt được thắng lợi trong các cuộc
thương lượng từ hiệp ước liên minh đến thoả thuận thương mại. Nhưng giao dịch
làm ăn mua bán không phải là chính trị toàn cầu. Sự hăm he của ông Trump trong
việc dùng thương mại như cây roi trong các cuộc thương lượng có thể tạo tác động
đáng lo lên nền kinh tế toàn cầu. Những thỏa thuận thương mại đáp ứng tính dự
đoán, dựa vào đó, việc kinh doanh, người tiêu thụ, và chính phủ có thể định đoạt
chỗ nào để đầu tư. Ý muốn tước bỏ sự cam kết thương mại từ vị TT Mỹ rốt cuộc
làm thị trường và đối tác lo sợ, họ sợ cho sự không đáng tin cậy của Hoa Kỳ. Cuối
cùng, chuyện ấy sẽ làm tổn hại danh tiếng Hoa Kỳ trong sổ tay về quốc gia này.
Và chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán
tác dụng thế nào trong việc đối đầu với các nước thù nghịch?
Nhiều điều đã được nói đến khi gắn
kết ý muốn ứng dụng sự bất khả đoán của ông Trump với “Lý thuyết kẻ điên” của
TT Richard Nixon. Năm 1968, ông Nixon nói với cố vấn H.R. Halderman của ông ta
rằng: “Tôi muốn Bắc Việt phải hiểu rằng tôi đang ở đỉnh điểm mà tôi có thể làm
bằng mọi cách để chấm dứt chiến tranh”. Sau đó, năm 1969, để cho phù hợp với lý
thuyết Kẻ điên, ông Nixon đã nâng tầm mức ứng chiến trong quân đội (có thể sử dụng
vũ khí nguyên tử – ND) qua ý đồ mà nhiều nhà phân tích cho là nhằm làm điên đảo
mấy lãnh đạo Liên Xô và Bắc Việt.
Trong khi một vài mức độ của sự bất
khả đoán trở nên cần thiết khi đối đầu với các nước thù nghịch, nhưng sự mờ ám
cao độ có thể làm mất cân bằng. Cho tới nay những phát biểu của ông Trump về
chính sách chưa tới mức để người ta nghi vấn ông sẽ làm tới đâu, nhưng chúng
khiến mọi người tự hỏi, căn bản chính sách của ông ta là gì. Thí dụ, ông Trump
đã tỏ nhiều dấu hiệu khác nhau về việc làm thế nào để ngăn chặn sự khẳng định
chủ quyền trên biển Đông. Trong một cuộc phỏng vấn do báo Washington Post thực
hiện, ông Trump nói: “Tôi không nghĩ là chúng ta sẽ phát động cuộc Thế Chiến
III đối với mấy chuyện mà họ (TC) làm”, trong khi, trong một cuộc phỏng vấn
khác của tờ New York Times, ông nói: “Xem coi, tôi có phải đánh không? Có loại
câu hỏi mà tôi không muốn trả lời”.
Cái lối mà ông Trump thọc ngoáy
vào vấn đề Đài Loan vào cuối năm 2016 là một thí dụ chính xác về sự nguy hiểm của
sự khó tiên đoán. Trong khi ông Trump không tỏ ra như phớt lờ sự chuyển đổi
chính sách mà ông ta biểu lộ qua cuộc điện đàm với TT Đài Loan, ông ta lại tạo
thêm mối nguy của sự dịch chuyển chính sách này khi được hỏi về chính sách Một
Trung Quốc từ lâu được áp dụng trong mối tương quan Mỹ – Trung. Ông Trump và đội
ngũ của ông lại vận dụng việc này như đòn bẩy với TC, nhưng không chắc là TC sẽ
can dự vào trò chơi có dính dáng với vấn đề chủ quyền như chuyện Đài Loan và biển
Đông hay không.
Có vẻ như các nước thù địch không
chừng sẽ diễn dịch chính sách ngoại giao không thể tiên liệu có tính mềm dẽo, dễ
lèo lái và vô nguyên tắc, đó là điều họ có thể lợi dụng hơn là thứ để họ sợ. Việc
ấy làm hủy hoại nền tảng của sự ngăn chặn – điều mà nhiều quốc gia tỏ rõ để bảo
vệ lợi ích quốc gia. Thí dụ, trong nhiều thập niên, nước Nga biết rõ một điều
là nếu họ muốn xâm lăng một nước đồng minh thuộc khối NATO, lập tức Hoa Kỳ sẽ
can thiệp để bảo vệ khối này. Nhưng nếu chính sách của một quốc gia trở nên mập
mờ hơn, điều này sẽ mời gọi hành vi xâm lấn để thử thách chính sách này – đó là
điều mà các cuộc chiến khởi đầu.
Mặt yếu kém đó có thể làm gia
tăng nhận thức ông Trump không nắm vững một chính sách ngoại giao rõ ràng – mà
sự không thể tiên đoán là cách tốt nhất để giấu đi sự kiện ấy (không có chính
sách ngoại giao – ND). Trong thời gian vận động tranh cử, Thượng nghị sĩ lãnh đạo
nhóm đa số Cộng Hoà trong QH, Mitch McConnell, nói về Trump như sau: “Thật rõ
ràng là ông ta không biết nhiều về các vấn đề thế giới”. Cả như về chính sách Một-Nước-Trung
Hoa, vũ khí nguyên tử hay sự khác biệt giữa nhóm Hồi giáo Hamas và Hezbolla,
khi đọc những dòng nhắn tweets hay nghe những phát biểu của ông, người ta khó
mà nghĩ rằng ông ta nắm vững những vấn đề hàng đầu của sách lược ngoại giao. Việc
sử dụng sự không thể tiên đoán như chiếc mặt nạ che dấu sự dốt nát của ông chỉ
tồn tại cho đến khi có những biến động quốc tế, và khi cần có sự đáp ứng của một
nước Mỹ đương thời, nó cũng cho thấy được.
Có sự khác biệt rõ ràng giữa sự
áp dụng Lý thuyết Kẻ Điên và tính cách của một kẻ điên.
Chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán của
Trump cũng sẽ có hậu quả đối nội. Đem việc áp dụng chủ thuyết này như một lý do
là cách để ông Trump tiếp tục che giấu thông tin mà công chúng mong chờ. (Trong
giai đoạn vận động tranh cử, ông ta không chịu công khai trưng ra hồ sơ hoàn
thuế, hay hồ sơ tình trạng sức khỏe là thí dụ điển hình). Sự không minh bạch
trong chính sách ngoại giao sẽ bóp chẹt cuộc luận bàn của công chúng về những
điều nghiêm trọng trong chính sách.
Soạn thảo một chính sách ngoại
giao vốn là nỗ lực nhiều mờ ảo hơn là soạn thảo chính sách đối nội, bởi vì hầu
hết giao dịch với các chính phủ ngoại quốc luôn đòi hỏi mức độ kín đáo để duy
trì lực đầy cho việc mặc cả. Nhưng trong chiều dài lịch sử của thể chế Cộng
Hoà, Hoa Kỳ đã từng thiết lập một cơ chế vững chắc để bảo đảm có được sự bàn luận
lành mạnh công khai về an ninh quốc gia, ít ra như: công bố báo chí hàng ngày tại
toà Bạch Ốc và Bộ Ngoại giao, hội đồng giám sát tại Quốc hội và việc sử dụng
truyền thông.
Khi trao đồi với giới truyền
thông, ông Trump từng nhiều lần viện cớ tính bất khả tiên đoán để né tránh trả
lời các câu hỏi về đối ngoại. Nếu tính bất khả tiên đoán tiếp tục được dùng như
là phương thức chung của Hành pháp thời Trump, nó sẽ trở thành chiêu bài để che
giấu thông tin đến dân chúng Mỹ.
Và toan tính ngưng thảo luận công
khai về những vấn đề chính trong chính sách ngoại giao có thể làm gia tăng quyền
lực của Tổng Thống trong việc hoạch định chính sách ngoại giao không có giám
sát. Kết cuộc thời kỳ TT của ông Richard Nixon – bao gồm cuộc điều tra của Hội
đồng An ninh Quốc gia khám phá ra nhiều vụ nghiêm trọng về điều hành vượt quá
và vi phạm luật – cho thấy hiểm hoạ Tổng Thống và Hành pháp không tin theo tính
minh bạch trong việc hoạch định chính sách ngoại giao.
Xu hướng bảo mật là một phần của
cách từ chối thường lệ của ông Trump để nghĩ rằng mình không lệ thuộc vào sự
xem xét của công chúng – cả như sự chỉ trích của ông đối với giới truyền thông
hay sự không chịu từ khước mối liên hệ với mấy chuyện làm ăn của ông ta. Như
ông ta nói toạt ra tại Hội nghị đảng Cộng Hòa rằng: “Tự tôi có thể giải quyết”.
Điều ông nhắn gởi tới mọi người là: “Hãy tin tôi. Đừng nhọc tâm vào chi tiết”.
Trong chính sách ngoại giao, mỗi
người dân Mỹ nên đòi hỏi tính khả đoán và sự minh bạch của Tổng Thống. Nền an
ninh quốc gia tùy thuộc vào đó.
https://anhbasam.wordpress.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét