"Đệ nhất phu nhân Pháp'' : Truyền thống và quy chế

Thùy Dương

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và phu nhân tại điện Elysées, Paris, ngày 14/05/2017.RFI/Pierre René-Worms

Ngày Chủ Nhật 14/05/2017, ông Emmanuel Macron nhậm chức tổng thống Pháp và chính thức trở thành chủ nhân mới của điện Elysée. Bà Brigitte Macron, người luôn sát cánh bên ông Macron trong suốt chiến dịch tranh cử tổng thống Pháp 2017 trở thành đệ nhất phu nhân Pháp. Trong những ngày này, các phương tiện truyền thông không chỉ bàn luận nhiều về tân tổng thống Emmanuel Macron, mà còn rất quan tâm đến vai trò và đặc quyền của « Đệ Nhất Phu Nhân Pháp » / « Première Dame de France » nói chung, và đặc biệt là đệ nhất phu nhân Brigitte Macron.

Theo truyền thống, phu nhân tổng thống thường chỉ giữ vai trò là bà chủ của điện Elysée, là người tổ chức các buổi chiêu đãi và quyết định việc trang trí. Trong một phóng sự, phóng viên báo Le Monde cho biết : « Người đầu tiên thể hiện vai trò trước công chúng là bà Michèle Auriol, vợ của Vincent Auriol, tổng thống đầu tiên của nền Đệ Tứ Cộng Hòa. Bà sống cùng chồng tại điện Elysée sau Thế Chiến II. Bà ấy sắp xếp chỗ ăn ở cho gia đình và tháp tùng chồng trong các chuyến công du. »

Trong chuyến thăm Mỹ của vợ chồng tổng thống Vincent Auriol (nhiệm kỳ tổng thống 1947-1954), bà Michèle Auriol được người Mỹ gọi là « First Lady », dịch sang tiếng Pháp là « Première Dame ». Chính danh xưng đệ nhất phu nhân giúp phu nhân của các tổng thống kế nhiệm tổng thống Vincent Auriol có thêm vai trò mới. Chẳng hạn, đệ nhất phu nhân Yvonne De Gaulles thường kín đáo tư vấn cho chồng, đệ nhất phu nhân Claude Pompidou phụ trách việc hiện đại hóa và trang hoàng lại điện Elysée …

Bà Danielle Mitterrand là đệ nhất phu nhân đầu tiên tự chủ xây dựng các dự án riêng với nhiều tổ chức bảo vệ nhân quyền, chẳng hạn quỹ France-Libertés. Các đệ nhất phu nhân sau này cũng tham gia vào nhiều hoạt động xã hội : đệ nhất phu nhân Bernadette Chirac nổi tiếng với quỹ từ thiện Pièces d’Or, bà Carla Bruni thành lập quỹ xóa mù chữ, phòng chống sida còn bà Valérie Trierweiler - khi còn là bạn gái của tổng thống François Hollande - tham gia tổ chức từ thiện mang tên đệ nhất phu nhân Danielle Mitterrand.

Bà Bernadette Chirac, phu nhân tổng thống Jacques Chirac, người có 12 năm kinh nghiệm làm « đệ nhất phu nhân Pháp » đúc kết : « Đệ nhất phu nhân phải học cách thu xếp thời gian để phục vụ mọi người dân Pháp. Cống hiến, cống hiến và cống hiến ». Chính nhờ sự cống hiến đó, bà Bernadette Chirac đã tạo cho mình một vị thế đặc biệt và trở thành một trong những nhân vật được người dân Pháp yêu quý, nể trọng.

Tuy nhiên, « đệ nhất phu nhân Pháp » lại không phải chức danh chính thức được pháp luật thừa nhận. Hiến Pháp nước Cộng Hòa Pháp không hề nhắc tới « đệ nhất phu nhân » hay « vợ của tổng thống ». Trong các quy định chính thức, cho tới giờ mới chỉ có văn bản luật công bố ngày 03/04/1955, có một điều đề cập tới quyền lợi của vợ của một cựu tổng thống : Trong trường hợp một cựu tổng thống Pháp qua đời, người vợ góa sẽ được hưởng 50% số lương hưu hàng tháng của chồng.

« Không phải là chức danh », « không được nhắc đến trong Hiến Pháp », « không có trong quy định », « không theo quy chế pháp lý », « không được định nghĩa rõ ràng », « chỉ là vị trí danh dự », « không có vai trò chính thức », « chỉ là theo truyền thống », « chỉ được gọi theo thói quen từ nhiều năm nay », « chỉ mang tính biểu tượng », « chỉ mang tính nghi thức, lễ tân » ... là những gì các chuyên gia và báo chí nói về « đệ nhất phu nhân Pháp ».

Mặc dù không có quy định về vai trò chính thức và quyền lợi công khai của đệ nhất phu nhân nhưng các đệ nhất phu nhân Pháp thường được bố trí một văn phòng làm việc trong phủ tổng thống, có ê kíp trợ lý, thư ký, lái xe và vệ sĩ riêng. Đệ nhất phu nhân Anne-Aymone Giscard d’Estaing là người đầu tiên có văn phòng riêng tại điện Elysée. Vợ của cựu tổng thống Nicolas Sarkozy có ê kíp 8 người trợ giúp. Còn bà Valérie Trierweiler, khi còn là bạn gái tổng thống Pháp François Hollande, có một ê kíp trợ lý 5 người.

Nhiều đệ nhất phu nhân trong nhiệm kỳ tổng thống của chồng vẫn theo đuổi sự nghiệp riêng. Chẳng hạn, bà Bernadette Chirac là dân biểu hội đồng thành phố Sarran, rồi trúng cử dân biểu trong nhiều nhiệm kỳ ở hội đồng tỉnh Corrèze, nơi tổng thống Jacques Chirac bắt đầu sự nghiệp chính trị. Bà Carla Sarkozy tiếp tục sự nghiệp ca hát và phát hành một album nhạc trong nhiệm kỳ tổng thống của chồng, còn bà Valérie Trierweiler hàng tuần vẫn viết bài cho chuyên mục văn học của báo Paris Match.

Tranh luận về chức danh « đệ nhất phu nhân Pháp »

Trừ các nước theo chế độ quân chủ, có lẽ không có nước nào ban hành quy chế đặc biệt cho phu nhân tổng thống. Tại Mỹ, chức danh « đệ nhất phu nhân » cũng không được ghi trong Hiến Pháp, nhưng vai trò của đệ nhất phu nhân Mỹ thì đã được công chúng ghi nhận. Đệ nhất phu nhân thường xuất hiện bên cạnh tổng thống trong các sự kiện Nhà Nước. Theo truyền thống, các đệ nhất phu nhân Hoa Kỳ thường chủ trì và tham gia và các hoạt động từ thiện.

Còn tại Pháp, hiện vẫn còn rất nhiều ý kiến khác nhau về vị trí, vai trò của đệ nhất phu nhân. Đặc biệt, dưới thời tổng thống François Hollande, đã có tranh luận gay gắt về đặc quyền của « Đệ Nhất Phu Nhân ». Bà Valérie Trierweiler không kết hôn với tổng thống Hollande, bà chỉ là bạn gái của tổng thống. Có thể gọi bà Valérie Trierweiler là « Đệ Nhất Phu Nhân » được không ?

Rồi tới vụ tai tiếng liên quan đến việc bà Valérie Trierweiler đăng tin trên Tweeter ủng hộ đối thủ của bà Ségolène Royal trong cuộc tranh cử Quốc Hội tháng 06/2012, trong khi bà Ségolène Royal đã từng chung sống nhiều năm và có 4 người con với ông Hollande và được tổng thống Hollande ủng hộ trong kỳ bầu cử Quốc Hội. Sau vụ này, cuộc tranh luận về vai trò của Đệ Nhất Phu Nhân lại được đặt ra. Bà Valérie Trierweiler vốn đã không được cảm tình của người dân Pháp lại càng bị dân chúng phản đối.

Năm 2015, vụ bê bối liên quan tới chuyện tình cảm của tổng thống Pháp với diễn viên Julie Gayet trong khi ông vẫn đang chung sống với bà Valérie Trierweiler lại làm dấy lên cuộc tranh luận về vị trí đệ nhất phu nhân.

Nhưng có lẽ lý do khiến dư luận phản đối nhất liên quan đến vấn đề tài chính : Mọi chi phí cho hoạt động của đệ nhất phu nhân đều lấy trực tiếp từ ngân quỹ của phủ tổng thống Pháp.

Điện Elysée đã phải chi 60.000 euro/tháng cho các hoạt động của bà Carla Bruni, vợ của cựu tổng thống Nicolas Sarkozy. Còn vào năm 2013, chi phí cho văn phòng của bà Valérie Trierweiler là 33.000/tháng. Đây là những số tiền quá lớn đối với người dân Pháp.

Tương lai nào cho phu nhân Brigitte Macron ?

Cho đến hôm nay, tổng thống Macron vẫn chưa công bố chính thức về vai trò đệ nhất phu nhân của bà Brigitte mặc dù trong quá trình vận động tranh cử, ông Macron đã nhiều lần nói nếu đắc cử tổng thống, ông sẽ hợp thức hóa chức danh đệ nhất phu nhân, nhưng bà Brigitte sẽ không có lương lấy từ nguồn thuế của dân. Phát biểu nhân ngày 08/03/2017 tại rạp Antoine - Paris, ông Macron khẳng định : « Nếu tôi đắc cử, bà ấy sẽ không bị che khuất mờ nhạt, không ẩn sau một Tweet, bà ấy sẽ không ẩn náu hay trốn tránh đâu đó. Bà ấy sẽ ở bên tôi, vì bà ấy đã luôn như vậy. »

Thực ra, không lâu sau khi ông Emmanuel Macron được bổ nhiệm làm bộ trưởng Kinh Tế Pháp, bà Brigitte đã thôi việc ở một trường học danh tiếng ở Paris để hỗ trợ chồng. Dù không nhận lương của chính phủ, không có chức vụ chính thức, nhưng bà Brigitte thường xuyên có mặt trong ê kíp làm việc của bộ trưởng, tham gia vào các cuộc họp liên quan tới lịch làm việc của ông Macron, tổ chức cho ông các bữa ăn để bàn chuyện công việc… Năm 2016, khi ông Emmanuel Macron từ chức bộ trưởng Kinh Tế để chuẩn bị ra tranh cử tổng thống, trong bài phát biểu lần cuối trước các nhân viên văn phòng bộ trưởng, ông cũng không quên nhắc tới công lao của vợ mình, gọi bà ấy là một thành viên thực sự của văn phòng bộ trưởng.

Còn trong chiến dịch tranh cử tổng thống của Emmanuel Macron, bà Brigitte cũng hỗ trợ chồng rất nhiều. Nhà báo phân tích chính trị Ruth Elkrief của kênh truyền hình BMFTV nhận xét: « Mỗi khi Macron được phỏng vấn, bà ấy (Brigitte) không đứng ngay sát bên. Bà ấy đứng bên ngoài, cách xa một chút. Bà ấy quan sát rồi sau đó đưa ra ý kiến… như một chuyên gia về hình ảnh, hình ảnh mà ông ấy muốn thể hiện ».

Nhà báo Candice Nedelec, tác giả cuốn sách « Gia đình Macron » khẳng định : « Bà ấy có ý định tham gia vào vài lĩnh vực. Đặc biệt bà rất quan tâm đến những vấn đề liên quan đến trẻ khuyết tật, trẻ tự kỷ và giáo dục. Bà ấy đã từng là giáo viên và có nhiều ý tưởng. Một số điểm trong chương trình tranh cử của Emmenuel Macron xuất phát từ ý tưởng của vợ ông ấy ».

Ba ngày trước vòng hai bầu cử, chính ông Macron phát biểu : « Có một điều gì đó ở chức tổng thống liên quan tới cả người chồng và người vợ và theo một cách nào đó. Tôi sẽ đảm nhận chức vụ và tôi nghĩ bà ấy cũng sẽ thế ! ».

Liệu tân tổng thống Emmanuel Macron có hợp thức hóa chức danh « đệ nhất phu nhân Pháp » như ông đã từng hứa ? Liệu bà Brigitte Macron có được hưởng vị trí và quyền lợi gì khác so với vợ của các tổng thống tiền nhiệm ? Liệu giới chính trị và dân chúng có ủng hộ quyết định của tân tổng thống và các hoạt động của đệ nhất phu nhân Brigitte Macron ? Chúng ta hãy cùng chờ xem !