Phạm Chí Dũng
Trời sẽ không tha cho những kẻ phá Chùa Liên Trì, giẫm đạp lên Phật pháp
Khi lâu đài cát sụp đổ thảm hại
Đã
hơn một năm trôi qua tính từ thời điểm Tháng Mười Hai, 2015, khi Hiệp
Định Thương Mại Tự Do (FTA) giữa Liên Minh Châu Âu (EU) và Việt Nam được
ký kết chính thức. Nhưng điều “kỳ lạ” là mọi chuyện vẫn giậm chân tại
chỗ mà chưa có động tác triển khai nào tiếp theo. Nền kinh tế cùng chân
đứng chế độ Việt Nam cũng bởi thế chưa được hưởng lợi thêm chút nào.
Vào
đầu năm 2017, một lần nữa, việc triển khai FTA giữa EU và Việt Nam được
đặt ra giữa hai bên. Nhưng vào thời gian này, hoàn cảnh đã khác biệt
nhiều so với một năm trước.
Một
năm trước, chính thể độc đảng Việt Nam vẫn còn say men chiến thắng với
kết quả “tôi bất ngờ” của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng sau Đại Hội 12,
tiếp đó giới chóp bu Việt Nam chuẩn bị tiếp đón Tổng Thống Mỹ Barack
Obama, chắc mẩm Hiệp Định TPP sẽ chỉ còn một sớm một chiều là được thông
qua và Việt Nam sẽ nghiễm nhiên có được một suất trong bàn tiệc đứng
này.
Nhưng
gần cuối năm 2016, tình hình đột ngột chuyển xấu cho giới lãnh đạo Việt
Nam. Chiến thắng như thể động đất của ông Donald Trump và tuyên bố rút
khỏi TPP của người Mỹ khiến lâu đài cát mang tên “TTP Vietnam” sụp đổ
thảm hại. Mơ mộng cũng bởi thế chỉ còn vương lại dấu ấn của nỗi hoang
tưởng siêu hình học.
Bây
giờ, Việt Nam chỉ còn biết trông chờ vào EU. Cho dù ngay sau khi TPP
tan vỡ và ông Trọng vẫn kiên định “triển vọng phát triển còn tốt lắm,”
còn giới quan chức Việt vẫn khăng khăng tuyên giáo “còn đến 16 hiệp định
thương mại đang hứa hẹn,” nhưng trong thực tế chỉ còn mỗi FTA với EU là
còn hy vọng về món lợi lớn nhất cho Việt Nam, nếu phải so sánh với FTA
với Nam Hàn – quá trình đàm phán về cả hành tỏi ớt, nhưng khi đi vào
thực hiện mới bộc lộ những bất lợi cho phía Việt Nam.
Giờ
đây, Việt Nam chỉ còn hy vọng chủ yếu vào FTA với EU – thị trường xuất
cảng lớn thứ hai của Việt Nam sau Hoa Kỳ và luôn giúp Việt Nam xuất siêu
đến $20 tỷ hàng năm chứ không phải luôn nhập siêu đến $30 tỷ mỗi năm
như thương mại song phương giữa Việt Nam với Trung Quốc.
Vị
thế của thị trường EU sẽ càng quan trọng đối với Việt Nam trong bối
cảnh hàng Việt xuất đi thị trường Mỹ đang gặp phải rào cản đáng kể về
giám định chất lượng (cá, tôm, gạo), và có thể nền kinh tế Mỹ sẽ gặp
phải suy thoái nhẹ trong vài năm tới dẫn tới việc hạn chế nhập cảng từ
nhiều nước, trong đó có Việt Nam.
Nhưng
vì sao lại có chuyện FTA giữa EU và Việt Nam bị “ngâm” đến cả năm qua,
dù phía Việt Nam hết sức mong đợi và luôn cổ vũ cho hiệp định này? Phải
chăng có một nguyên nhân đủ lớn đã tác động đến sự chậm chạp này? Nguyên
nhân đó là gì?
“Chuyển giao” vai trò giám sát nhân quyền
Trong
thực tế, Nghị Viện Châu Âu giám sát hoạt động của các cuộc đàm phán về
thương mại giữa EU với Việt Nam. Nhưng không chỉ thương mại, mà còn cả
nhân quyền.
Vị
trí của vấn đề nhân quyền ngày càng lớn trong các thỏa thuận thương mại
tự do. Không phải vô cớ mà vào giữa năm 2016, ngay sau vụ có đến 6/15
khách mời của ông Obama bị công an Việt Nam thẳng tay chặn không cho đến
gặp tổng thống Mỹ ngay tại Hà Nội, Nghị Viện Châu Âu đã phát ra một bản
nghị quyết lên án tình trạng vi phạm nhân quyền ở Việt Nam với lời lẽ
nặng nề chưa từng có.
Từ
giữa năm 2016, đã xuất hiện những dấu hiệu khởi động cho một cuộc
“chuyển giao” về đối thoại, đàm phán và giám sát nhân quyền từ Mỹ sang
EU đối với chính quyền Việt Nam. Trong thực tế từ đó đến nay, vai trò
đàm phán nhân quyền của Mỹ đối với Việt Nam đã giảm dần, và vào cuối năm
2016 cũng không diễn ra cuộc đối thoại nhân quyền Việt – Mỹ nào như
trước đây vẫn thường tiến hành hai lần mỗi năm.
Trong
khi đó, chuyến thăm Việt Nam của Tổng Thống Pháp Francois Hollande vào
nửa cuối năm 2016 lại được điểm xuyết bằng một yêu cầu của Pháp đối với
Việt Nam về việc cần trả tự do cho bốn tù nhân chính trị. Cho đến đầu
năm 2017, Bộ Công An Việt Nam “bất ngờ” thả theo hình thức tống xuất
sang Pháp một tù nhân chính trị, ông Đặng Xuân Diệu.
Còn
bây giờ, khi đã lãnh trách nhiệm được “chuyển giao” từ Mỹ về giám sát
nhân quyền Việt Nam, EU cần có hành trang nào cho những cuộc đàm phán
đầy tính trả treo và căng thẳng trong thời gian tới?
Những bài học kinh nghiệm từ người Mỹ
EU cần rút kinh nghiệm vài bài học sâu sắc từ Mỹ trong chính sách nhân quyền đối với chính quyền Việt Nam:
Vào
năm 2007, Việt Nam được Mỹ đưa ra khỏi danh sách CPC (các quốc gia cần
quan tâm đặc biệt về tự do tôn giáo) và được tham gia vào tổ chức thương
mại thế giới, nhưng sau đó Việt Nam bắt bớ trở lại rất nhiều người bất
đồng trong suốt giai đoạn 2008 – 2012 và những năm sau đó.
Từ
cuối năm 2016 cho tới nay, sau khi TPP hầu như không còn hy vọng, công
an Việt Nam thoải mái sách nhiễu và bắt bớ nhiều nhà hoạt động nhân
quyền.
Năm duy nhất mà Việt Nam nhân nhượng thả đến 12 tù nhân lương tâm là năm 2014, khi có tín hiệu hy vọng để Việt Nam tham gia TPP.
Chính
sách mềm mỏng có phần thái quá của Mỹ, đặc biệt trong hai nhiệm kỳ cầm
quyền của nền hành pháp Obama, rốt cuộc đã chỉ giúp Mỹ và giới dân chủ
nhân quyền Việt Nam đạt được một số thành tích rất khiêm tốn. Hậu quả
quá dễ thấy là vào bất kỳ thời gian nào mà quan hệ Việt – Mỹ trở nên
lạnh nhạt, mà gần nhất là khoảng thời gian cuối năm 2016 – đầu năm 2017,
công an Việt Nam lại gia tăng bắt bớ người hoạt động nhân quyền.
Kết
luận: đặc tính của chính quyền Việt Nam là luôn dùng tù nhân lương tâm
để mặc cả về các hiệp định kinh tế, thương mại và viện trợ. Khi đạt được
mục đích của mình, chính quyền Việt Nam lập tức trở mặt và bắt bớ người
hoạt động nhân quyền. Nếu không ở vào thế cùng quẫn về kinh tế và ngân
sách, bản chất đó sẽ không bao giờ thay đổi.
EU có thể làm gì?
Cần
lưu ý rằng hơn lúc nào hết, giờ đây chính quyền Việt Nam phải đối mặt
nhiều khó khăn kinh khủng: TPP tan vỡ; nợ xấu ngân hàng ít nhất $25 tỷ
(khoảng 13% GDP), nợ công quốc gia lên tới $430 tỷ (210% GDP); trả nợ
nước ngoài hàng chục tỷ đô la mỗi năm; ngân sách có nhiều dấu hiệu cạn
kiệt và có thể sẽ không cầm cự được hết năm 2018; kiều hối và đầu tư
nước ngoài đang giảm sút; không còn nguồn tiền mới để phát triển. Về mặt
xã hội, phản kháng của dân chúng tăng vọt. Về mặt nội bộ đảng, đấu đá
tranh giành quyền lực đã đến mức không khoan nhượng và phát triển tình
trạng cát cứ. Toàn bộ những biểu hiện này báo hiệu trước một cơn khủng
hoảng kinh tế lẫn khủng hoảng chính trị – xã hội trong tương lai gần.
Cuối
năm 2016, cả Quốc Hội lẫn tổng thống Mỹ đồng loạt thông qua Luật Nhân
Quyền Magnitsky Toàn Cầu về chế tài những quan chức vi phạm nhân quyền
trầm trọng, trong đó có giới quan chức Việt Nam. Đây chính là một đòn
bẩy đắc dụng để trợ giúp cho các cuộc đàm phán về nhân quyền của EU với
chính quyền Việt Nam.
Từ tình hình trên, đầu năm 2017 chính là thời điểm mà EU hoàn toàn có thể cứng rắn để đàm phán và tuyên bố rằng:
-Chính quyền Việt Nam muốn có được FTA với EU thì phải đáp ứng các điều kiện cải cách thể chế về nhân quyền và mở rộng dân chủ.
-Kết
quả thực hiện nhân quyền của chính quyền Việt Nam sẽ là cơ sở để EU
quyết định những kết quả về thương mại giữa EU và Việt Nam. Lộ trình FTA
của EU sẽ phải song song và gắn chặt với lộ trình thực hiện nhân quyền
của chính quyền Việt Nam.
Những nội dung và lộ trình cải cách cụ thể về nhân quyền và dân chủ
Với
vị thế không quá khiêm nhường của mình, vào lúc này EU hoàn toàn có thể
cứng rắn để đàm phán và đưa ra những điều kiện đối với chính quyền Việt
Nam như:
-Quốc
Hội Việt Nam phải ban hành Luật Biểu Tình và Luật Lập Hội ngay trong
năm 2017 với những nội dung thuận lợi cho tự do biểu tình và lập hội chứ
không phải thiên về quản lý và áp đặt các điều kiện siết bức các quyền
tự do.
-Trong
năm 2017, chính quyền Việt Nam phải công nhận xã hội dân sự và các tổ
chức xã hội dân sự độc lập, đặc biệt công nhận quyền tự do báo chí với
tổ chức đại diện cho quyền này là Hội Nhà Báo Độc Lập Việt Nam.
-Công
an Việt Nam phải chấm dứt ngay lập tức các hành vi theo dõi, triệu tập
trái phép, bắt cóc, đánh đập, bắt giam người hoạt động nhân quyền và
người hoạt động tôn giáo.
-Trong
năm 2017, chính quyền Việt Nam phải trả tự do vô điều kiện cho 30% số
tù nhân chính trị (tức khoảng 30 người trong tổng số khoảng 100 tù nhân
chính trị hiện nay). Những tù nhân chính trị còn lại sẽ phải được trả tự
do trong hai năm sau đó (2018 – 2019).
-Năm
2017, việc tài trợ của EU cho các tổ chức xã hội dân sự Việt Nam sẽ
không phải hỏi ý kiến của chính quyền Việt Nam. Một phần đáng kể của tài
trợ dự án từ EU sẽ được hỗ trợ cho xã hội dân sự độc lập để có được
những kết quả thực tế về dân quyền, thay vì chỉ đổ vào khối hội đoàn nhà
nước vừa kết quả thấp vừa quá dễ bị tham nhũng.
-Trong năm 2018, chính quyền Việt Nam phải ban hành Luật Tự Do Báo Chí và Luật Xã Hội Dân Sự.
-Chính
quyền Việt Nam phải xây dựng ngay lộ trình thực hiện các điều kiện nhân
quyền trong năm 2017 và trong ít nhất hai năm sau đó (2018 – 2019) song
song với lộ trình triển khai FTA với EU và nhận viện trợ từ EU.
-Từ năm 2018 trở đi, chính quyền Việt Nam phải cam kết sẽ cải cách thể chế theo hướng tam quyền phân lập.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét