2726 - Quần đảo Maldives, quân cờ trong cuộc đọ sức Ấn-Trung

Trọng Nghĩa

Đối lập Maldives biểu tình chống chính phủ tại thủ đô Male (Maldives) ngày 04/02/2018.

REUTERS/Stringer

Tại Maldives, đảo quốc láng giềng của Ấn Độ, tình trạng khẩn cấp vẫn tiếp tục được chính quyền áp dụng, trong lúc cựu tổng thống lưu vong Mohamed Nasheed, cũng là nhân vật đối lập chủ chốt của đương kim tổng thống Maldives Abdulla Yameen, đã kêu gọi Ấn Độ (và Mỹ) can thiệp. Nếu như trước đây thì có lẽ New Delhi đã gởi quân qua ngay, nhưng lần này Ấn Độ vẫn án binh bất động vì cản lực Trung Quốc, đang có ảnh hưởng càng lúc càng tăng tại Maldives.

Tai đảo quốc nổi tiếng là thiên đường cho những du khách giàu có này, cuộc tranh giành ảnh hưởng chính trị đã bùng lên thành khủng hoảng từ hôm 05/02/2018 với việc tổng thống nước này là Abdulla Yameen ban bố tình trạng khẩn cấp, cho bắt giam người tiền nhiệm xa xưa của ông, là cựu tổng thống Maumoon Abdul Gayoom, cùng với chủ tịch Tòa Án Tối Cao, cả hai đều gần với phong trào dân chủ.

Trước tình hình đó, ngày 06/02, nhà đối lập đồng thời là cựu tổng thống Maldives, hiện đang sống lưu vong Mohamed Nasheed đã kêu gọi Ấn Độ và Mỹ để giúp « lật đổ » người đứng đầu nhà nước Abdulla Yameen. Trong một tuyên bố, ông kêu gọi Ấn Độ can thiệp quân sự vào Maldives, và phong tỏa các giao dịch bằng đô la của các quan chức chế độ hiện nay.

Cầu cứu Ấn Độ là phản ứng rất tự nhiên tại vùng Nam Á

Đối với Olivier Guillard, một nhà nghiên cứu tại Học Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS của Pháp, « Việc cầu cứu New Delhi là một phản ứng rất tự nhiên ».

Ấn Độ là cường quốc lớn trong khu vực, hiện là nền kinh tế đứng hàng thứ 7 trên thế giới, là tác nhân hàng đầu về mặt chính trị, kinh tế, ngoại giao và quân sự ở khu vực châu Á này, vốn được New Delhi xem là sân nhà của mình.

Chuyên gia Pháp giải thích : « Tiềm lực của Ấn Độ cho phép họ vừa lo liệu cho tương lai của chính họ trong trung hạn hay xa hơn một chút một cách thanh thản, vừa giúp đỡ các nước láng giềng thông qua các dự án phát triển, kinh tế, kỹ thuật, tài chính, giao lưu và trợ giúp chuyên môn ». Maldives chẳng hạn, đã được hưởng nhiều ưu đãi trong việc mua sắm hàng tiêu dùng Ấn Độ, trong khi một bộ phận lớn dân chúng Maldives được qua chữa trị tại các bệnh viện vùng Kerala và Tamil Nadu ở miền Nam nước Ấn.

Lời cầu cứu New Delhi lại càng hợp lý hơn khi cựu tổng thống Mohamed Nasheed luôn khẳng định xu hướng dân chủ của mình.

Là tổng thống Maldives đầu tiên được bầu lên nhân một cuộc bầu cử đa đảng năm 2008 (trước khi bị một cuộc đảo chánh lật đổ vào năm 2012), ông đã tăng cường và củng cố uy tín quốc tế của mình bằng cách biến Maldives thành một nước đi đầu trong cuộc chiến chống lại sự hâm nóng toàn cầu. Khi cầu viện cường quốc láng giềng Ấn Độ, nhà đối lập Maldives lưu vong cũng đã nhờ vả một nền dân chủ lớn nhất thế giới, vận hành tốt nhất trong khu vực.

Khả năng can thiệp của Ấn Độ bị hạn chế

Phản ứng của New Delhi cho đến lúc này trước lời kêu gọi của cựu tổng thống Maldives rất thận trọng. Ấn Độ mới chỉ tuyên bố chung chung là cần phải tái lập nền dân chủ tại Maldives.

Tuy nhiên, trong một bài báo được công bố vào ngày 06/02, trang web thông tin Ấn Độ The Wire cho biết là chính quyền New Delhi đang xem xét khả năng đưa một phản ứng mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, các lựa chọn của Ấn Độ vẫn còn hạn chế.

Các biện pháp trừng phạt kinh tế có thể khiến cho dân chúng Maldives bất bình, và khả năng can thiệp quân sự dường như trước mắt không được tính tới.

Dẫu sao thì Ấn Độ trước đây cũng đã từng can thiệp quân sự vào Maldives. Năm 1988, theo âm mưu của một doanh nhân Maldives, lính đánh thuê Sri Lanka đã tìm cách lật đổ tổng thống Maldives lúc bấy giờ là ông Maumoon Abdul Gayoom. Ông đã kêu gọi Ấn Độ giúp đỡ, và New Delhi đã đưa quân đội đổ bộ lên Maldives trong một thời gian kỷ lục, và dẹp tan cuộc đảo chính.

Tuy nhiên, bối cảnh lần này đã khác xưa. Một mặt, vấn đề tại Maldives là một vấn đề nội bộ, chứ không phải là một cuộc ngoại xâm. Mặt khác, ngày nay, Ấn Độ không còn có thể tự do hành động, mà phải chú ý đến phản ứng của đối thủ Trung Quốc.

Cản lực đến từ Bắc Kinh

Bắc Kinh đã nhanh chóng lên tiếng cảnh cáo chống lại mọi hành vi can thiệp vào nội tình Maldives. Theo bộ Ngoại Giao Trung Quốc : « Cộng đồng quốc tế nên đóng một vai trò mang tính chất xây dựng, trên tinh thần tôn trọng chủ quyền của Maldives thay vì có những hành động có thể làm tình hình trở nên phức tạp ».

Theo ông Jean-Luc Racine, giám đốc nghiên cứu danh dự tại Trung Tâm Quốc Gia Nghiên Cứu Khoa Học Pháp CNRS, thì « nếu không hài lòng về chính sách của Ấn Độ đối với Maldives, Trung Quốc có thể có một phản ứng dữ dội, không nhất thiết ở trong khu vực, nhưng ở nơi khác, dọc theo biên giới Himalaya, như đã xảy ra vào mùa hè vừa qua. Quan hệ Trung Quốc-Ấn Độ đang được quản lý tốt, nhưng luôn luôn có chỗ cho những sự cố biên giới có tính toán, mà quy mô hay mức độ luôn mang theo một thông điệp ngoại giao. »

Kể từ cuộc đảo chính lật đổ tổng thống Nasheed vào tháng 2 năm 2012, Maldives đã rời xa Ấn Độ để xích lại gần Trung Quốc một cách đáng kể.

Vào cuối năm 2012, chỉ ít lâu sau chuyến thăm của bộ trưởng Quốc Phòng Trung Quốc tại Maldives, một tập đoàn của Ấn Độ đã bị loại ra khỏi một hợp đồng lớn để quản lý sân bay quốc tế thủ đô Malé. Chuyên gia Olivier Guillard nhắc lại là « hai tháng trước đó, Trung Quốc đã cấp cho Maldives một khoản trợ giúp hậu hĩnh (400 triệu €, một phần tư GDP Maldives) để tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng khác nhau ».

Vào tháng 12 năm ngoái, Maldives và Trung Quốc đã ký kết một hiệp định thương mại tự do, cho phép ngành đánh cá Maldivian được tiếp cận một thị trường to lớn.

Ý đồ chính trị trong việc Maldives xích lại gần Trung Quốc

Việc Maldives xích lại gần Trung Quốc không phải là không có ý đồ chính trị. Nó cho phép Tổng thống Yameen của Maldives thoát ly khỏi quyền « giám hộ » của Ấn Độ. Đối với Bắc Kinh, nó sẽ giúp Trung Quốc củng cố « chuỗi ngọc trai » của họ bằng cách tăng cường sự hiện diện tại vùng Ấn Độ Dương và bảo đảm an ninh cho các tuyến thương mại hàng hải của Trung Quốc.

Thật vậy, Maldives nằm ngay trên một tuyến đường biển mà Trung Quốc sử dụng, bắt đầu từ Vịnh Aden, vòng qua Ấn Độ, trước vào eo biển Malacca. Theo chuyên gia Jean-Luc Racine, việc nắm được Maldives cũng nằm trong kế hoạch lớn của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là Con Đường Tơ Lụa Mới, tức là chính sách Một Vành Đai Một Con Đường, với phần trên biển bao gồm cả Maldives.

Đối mặt với sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc trong vùng Nam Á, bị coi là một mối đe dọa, New Delhi đang nỗ lực củng cố quan hệ với các cường quốc khu vực khác. Tháng 5 năm ngoái, để đáp trả kế hoạch những con đường tơ lụa của Trung Quốc, Ấn Độ đã công bố một dự án tuyến đường thương mại khác là Hành Lang Tăng Trưởng Châu Á, được gọi là « Con Đường Tự Do ».

Theo nhật báo Pháp Le Monde, dự án thực hiện cùng với Nhật Bản đó, có mục tiêu khôi phục lại các tuyến thương mại hàng hải cũ nối liền Châu Phi với Thái Bình Dương thông qua vùng Nam và Đông Nam Á. Bên cạnh đó, Ấn Độ cũng có mặt trong « Liên minh Ấn Độ-Thái Bình Dương » đang được xây dựng nhằm tăng cường quan hệ giữa 4 nước Ấn Độ, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Úc.

Trong bối cảnh như kể trên, theo chuyên gia Jean-Luc Racine, dù chỉ là một nhân tố không mấy quan trọng, nhưng Maldives cũng tượng trưng cho « một con tốt trên bàn cờ vua » trong tay hai đấu thủ Ấn Độ và Trung Quốc.