Nguồn: Milton Osborne, “Hun Sen’s Cambodia: Review,”
Contemporary Southeast Asia Vol. 37, No. 1 (2015), pp. 134-36.
Có một thực tế đáng chú ý là trước khi cuốn sách xuất sắc của Sebastian Strangio được xuất bản năm 2014, chúng ta vẫn chưa có nghiên cứu nghiêm túc nào về Hun Sen, cựu chiến binh Khmer Đỏ, chính trị gia đáng chú ý nhất của Campuchia và là người giữ chức thủ tướng lâu nhất trên thế giới. Tôi đưa ra nhận định này sau khi đã biết rõ về cuốn Strongman: The extraordinary life of Hun Sen [Lãnh đạo chuyên quyền: Cuộc đời đặc biệt của Hun Sen] (2013) của hai tác giả H.C và J.B. Metha, một cuốn sách dù hữu ích theo góc nhìn biên niên ký nhưng về cơ bản lại thần thánh hóa nhân vật.
Có một số lý do giải thích cho việc tại sao tiểu sử quan trọng
của Hun Sen lại chưa xuất hiện trước đây, bên cạnh việc một bài viết “thẳng thắn
và không sợ hãi” có thể khiến tác giả khó có thể được quay trở lại Campuchia.
Thứ nhất, theo nhận định của tôi, là những khó khăn mà các
nhà bình luận phương Tây về nền chính trị Campuchia đương đại đang phải đối mặt
trong việc dung hòa sự nghiệp thành công đáng kể của Hun Sen – ít nhất là đến
bây giờ – với những phương tiện mà Hun Sen đã sử dụng để đạt được sự thành công
đó. Rõ ràng Hun Sen là một nhà lãnh đạo chuyên chế, người cai trị một chế độ chứa
đầy sự dung túng (cho sai trái) và tham nhũng, và cũng là người đã đàn áp các đối
thủ chính trị của mình một cách tàn bạo. Tóm lại, với nhiều nhà quan sát, Hun
Sen không phải là một đề tài thu hút để mô tả. Sức quyến rũ hạn chế của Hun Sen
xảy ra với các nhà quan sát ở cả phương Tây lẫn châu Á, khi Lý Quang Diệu thậm
chí còn nhận xét Hun Sen cùng đồng sự của ông trong Đảng Nhân dân Campuchia
(CPP) là “hết sức vô tình và tàn nhẫn, không có chút xúc cảm nhân tính nào”
(utterly merciless and ruthless, without humane feelings).
Ngược lại với sự thiếu thu hút này là khả năng duy trì quyền
lực của Hun Sen. Một trong những điểm mạnh trong phân tích của Strangio là ông
sẵn lòng công nhận những kỹ năng chính trị của Hun Sen trong khi vẫn phê phán
những mục tiêu mà các kỹ năng này được nhắm đến. Ông cũng ghi nhận thành công của
Hun Sen với vai trò là một nhà chính trị dân túy theo phong cách truyền thống của
Campuchia khi ông hành động với một phong thái tương đối giống nhà lãnh đạo lâu
năm của Campuchia là Norodom Sihanouk (tr. 97-98 và 105). Những gì có thể là những
bài diễn thuyết dài và tẻ nhạt đối với những nhà quan sát phương Tây lại có thể
thú vị đối với những cử tọa của ông, và cho đến tận gần đây, việc phân bổ tiền
đầu tư vào vùng nông thôn đã bù đắp lại sự giận dữ của những người chống đối
CPP ở các đô thị vì thái độ dễ dãi của nó đối với việc “cướp đất” (land
grabbing, tức giải tỏa, thu hồi đất với mức đền bù rẻ mạt – NBT) ở các vùng
nông thôn cũng như thủ đô.
Xuyên suốt cuộc thảo luận được chú thích cẩn thận của mình,
Sebastian Strangio đã chọn từ “ảo vọng” (“mirage”) để dựng lên khung sườn cho
việc tìm hiểu điều đã xảy ra trong suốt thời kỳ Hun Sen giữ chức thủ tướng, và
tại sao. Đối với cộng đồng phương Tây vốn đóng vai trò quan trọng đối với nền
kinh tế Campuchia, tác giả lập luận rằng “ảo vọng” về thành tựu đã được thay
cho thực tế. Điều này được thể hiện rõ ràng nhất trong những sự kiện diễn ra
sau cuộc bầu cử được Liên Hợp Quốc giám sát năm 1993. Bất chấp nhiều lợi thế
trước bầu cử, CPP nhận được ít phiếu hơn và giành được ít ghế hơn trong Quốc hội
so với Đảng bảo hoàng FUNCINPEC. Đối mặt với tình hình này, Hun Sen và bè phái
của ông chỉ đơn giản là từ chối chuyển giao quyền lực, đề nghị và cuối cùng
cũng đạt được một dàn xếp buộc FUNCINPEC phải chia sẻ quyền lực và công nhận sự
tồn tại đáng chú ý của một chính quyền hai thủ tướng. Thế nhưng cộng đồng quốc
tế lại hoan nghênh bước phát triển này, điều đã đổ vỡ thành những sự kiện đẫm
máu vào năm 1997, khi cuộc “đảo chính” của CPP chống lại phe bảo hoàng đã gióng
hồi chuông báo tử cho FUNCINPEC.
Strangio trình bày một cách thuyết phục rằng những gì là sự
thật khi đó và sau đó trong nền chính trị Campuchia vẫn tiếp tục đúng trong hầu
hết các phương diện khác của xã hội Campuchia đương đại. Như tiêu đề của Chương
5 đã chỉ ra, nền lãnh đạo của Hun Sen là một ví dụ của nền dân chủ giả hiệu. Về
kinh tế, Hun Sen và bè phái CPP đã nhiều lần đảm bảo với các nhà tài trợ nước
ngoài rằng họ đã sẵn sàng cải cách, và sau đó lờ chúng đi khi đã nhận được những
khoản viện trợ. Nhưng phương Tây vẫn tiếp tục cung cấp viện trợ vì biết rõ
Trung Quốc sẽ sẵn sàng bước vào bất cứ lỗ hổng kinh tế nào của Campuchia do việc
cắt giảm viện trợ gây ra. Những tay chân được bảo hộ (của Hun Sen) được hưởng lợi
từ việc thiếu vắng hệ thống giám sát của công chúng đối với các doanh nghiệp,
chẳng hạn như Sokimex, công ty đã được nhượng quyền béo bở trong việc điều hành
Công viên Khảo cổ Angkor, trong khi một nhóm nòng cốt gồm các ông trùm người
Campuchia và người Campuchia gốc Hoa đã phất lên cùng với Hun Sen.
Các tổ chức phi chính phủ cũng sẵn sàng chấp nhận ảo vọng mà
theo Strangio là đang bao trùm Campuchia của Hun Sen. Ông đã trích những lời cảm
nhận của Virak Ou, Giám đốc Trung tâm Nhân quyền Campuchia, “Hun Sen đang nói với
những nhà tài trợ … đừng nêu lên vấn đề dân chủ…. Các nhà tài trợ cứ nghĩ ra
các chiến lược nhằm thay đổi chính phủ từ bên trong…. CPP thông minh hơn nhiều.
Nhưng thực ra anh cũng không cần quá thông minh mới chơi xỏ được những nhà tài
trợ, bởi vì họ không thực sự quan tâm đến kết quả” (tr. 227).
Vai trò trọng tâm của khái niệm “ảo vọng” trong phân tích của
Strangio thể hiện rõ nhất trong mối quan hệ đối với Tòa án xét xử Khmer Đỏ
(ECCC). Những cuộc tranh luận đã nổ ra quanh việc là liệu trong hình thức hạn
chế hiện tại thì ECCC có thể giữ một vai trò đáng kể hay không, nhưng lại không
có chỗ để tranh luận về việc nó tồn tại trong hình thức hiện nay là vì Hun Sen
đã xác định rằng không nên tìm mọi cách truy tố tất cả những người phạm các tội
ác chống lại nhân loại dưới chế độ Khmer Đỏ. Trong chương mười hai, “UNTAC
Redux” (“Nói lại về Cơ quan chuyển tiếp Liên Hiệp Quốc tại Campuchia”),
Strangio đã liệt kê chi tiết những câu chuyện đáng tiếc của ECCC và nhiều thất
bại của nó.
Việc liệu sự nắm giữ quyền lực của Hun Sen ở Campuchia có bị
nới lỏng đáng kể do kết quả bầu cử năm 2013 hay không – với kết quả là Đảng Cứu
quốc Campuchia của Sam Rainsy giành được số ghế ngoài mong đợi – là vấn đề của
tương lai. Hiện tại, cuốn sách của Strangio sẽ vẫn có tầm quan trọng căn bản
trong nhiều năm tới trong vai trò một tường thuật chi tiết và sâu sắc về đất nước
Campuchia của Hun Sen.
***
***
Milton Osborne là nghiên cứu viên không thường trú tại Viện
Chính sách Quốc tế Lowy.
Đây là bài điểm cuốn Hun Sen’s Cambodia của tác giả
Sebastian Strangio, New Haven and London: Yale University Press, 2014.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét