Bao giờ dân ta làm được
cái đinh ốc?
Ngô Nhân Dụng
Thứ Hai đầu tuần này
có hai cuộc họp quan trọng, một ở nước ta, một ở Mỹ, bàn về tương lai Việt Nam
trong năm năm tới. Trong cả hai hội nghị, không ai đưa cây đinh ốc vào chương
trình nghị sự, thật đáng tiếc.
Câu chuyện cái đinh ốc
bùng lên trong nước từ Tháng Chín. Báo chí đăng tin công ty Samsung điện tử thú
nhận cơ xưởng ráp máy điện thoại của họ ở Bắc Ninh không tìm ra xí nghiệp nào của
người Việt Nam có thể cung cấp những cây đinh xoắn trôn ốc, còn gọi là ốc vít.
Tại sao nhân dân ta
anh hùng vẫn chưa làm được cái đinh ốc, sau 70 năm tiến lên chủ nghĩa xã hội dưới
sự lãnh đạo của đảng Cộng Sản, và sau 30 năm đổi mới kinh tế cho nó giống xã hội
tư bản thời hoang sơ? Trong hai cuộc hội nghị ở Boston và Hà Nội không ai trả lời
cho câu hỏi đó.
Cuộc hội thảo, tổ chức
tại Ðại Học Harvard ngày 5 Tháng Giêng năm 2015, bàn về “Các chính sách cho
kinh tế Việt Nam trong năm năm tới.” Chương trình buổi sáng dành cho các chính
sách gọi là vĩ mô, tức là những vấn đề lớn lao cho toàn thể kinh tế quốc dân
như lạm phát, tiền tệ, thất nghiệp, vân vân. Giữa các chuyện to lớn đó, những
cái đinh ốc nhỏ bé không thể chen chân vào được. Buổi chiều, các chuyên gia lại
dành thời giờ tìm hiểu xem họ đang nghiên cứu những cái gì về kinh tế Việt Nam.
Những cây đinh ốc chắc chắn không có cơ hội nào xuất hiện!
Trong cùng ngày Thứ
Hai, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Ðảng Cộng sản khai mạc, trễ một tháng. Hội
nghị này sẽ bỏ phiếu tín nhiệm cho các nhà lãnh đạo mà họ bầu ra từ đại hội trước;
đồng thời sẽ bàn về “công tác nhân sự” đại hội thứ 12 năm 2016, tức là xem ai
còn, ai mất, ai sẽ ngồi vào cái ghế nào. Trước ngày họp, dân lên mạng ở Việt
Nam đã được chứng kiến cuộc đấu đá công khai giữa các phe trong đám Nguyễn Phú
Trọng, Nguyễn Tấn Dũng, Trương Tấn Sang. Chủ yếu là phao tin đồn, chửi rủa, phe
này bới móc phe khác. Khi họ vào họp, chắc chắn không ai nghĩ tới câu chuyện
Samsung không dùng được những cái đinh ốc làm ở Việt Nam.
Câu chuyện hãng
Samsung và những cây đinh ốc đáng chú ý vì trong năm 2013 Samsung ở Việt Nam
(Samsung Electronics Vietnam, hay SEV) đã xuất cảng số điện thoại di động trị
giá 23.9 tỷ đôla, gần bằng một phần năm (18%) tổng số tiền cả nước thu được nhờ
xuất khẩu. Trong số hơn 400 triệu máy điện thoại di động mà Samsung bán ra trên
thế giới thì số máy từ các nhà máy ở Bắc Ninh, Thái Nguyên chiếm 35% - trong
tương lai sẽ tăng lên 50%. Ðể lắp ráp hơn 140 triệu cái máy đó, Samsung phải
dùng các bộ phận, gọi là linh kiện, trị giá các bộ phận này lên tới gần 20 tỷ
(19.8 tỷ) đô la. Tất nhiên, những bộ phận đắt tiền nhất do chính Samsung làm ra
ở nước họ, Nam Hàn. Nhưng còn rất nhiều thứ bộ phận họ có thể mua ở các nước
khác, rẻ hơn là làm tại Hàn Quốc. Nếu Samsung mang tất cả các bộ phận từ Nam
Hàn qua thì nền kinh tế địa phương sẽ bất lợi. Chính phủ nước nào cũng yêu cầu
các công ty ngoại quốc phải đặt mua nhiều hàng “bản xứ” để giúp các xí nghiệp địa
phương. Nếu các xí nghiệp Việt Nam có cơ hội cung cấp một số bộ phận cho
Samsung thì họ sẽ tạo thêm công việc làm cho công nhân Việt Nam.
Vậy người Việt Nam đã
bán cho Samsung được những thứ gì?
Bộ Công Nghiệp,
Thương Mại trong chính phủ đã trình làng một bản danh sách dài liệt kê 144 thứ
bộ phận do các công ty ở Việt Nam cung cấp cho SEV; thí dụ pin điện, núm nghe đặt
vào tai, USB chứa dữ liệu, giấy cách nhiệt, vân vân. Trong đó, 91 món dùng để
ráp máy điện thoại Galaxy S4, 53 món cho loại “độc bản” (tablet) đường chéo 7 đốt
(7 inches). Riêng hãng Samsung cho biết họ sẽ tăng số bộ phận đặt mua tại Việt
Nam lên 170 món.
Nhưng rốt cuộc, có 67
doanh nghiệp cung cấp các linh kiện cho SEV; đại đa số là các doanh nghiệp của
người Ðại Hàn, Nhật Bản, Singapore, Mã Lai. Chỉ có bốn doanh nghiệp Việt Nam
cung cấp sản phẩm và dịch vụ cho SEV, mà việc chính của họ là làm bao bì, in ấn.
Ông Shim Won Hwan, tổng
giám đốc Samsung ở Việt Nam mới nói tại một hội thảo tại Hà Nội vào tháng Chín
vừa qua, rằng “không doanh nghiệp Việt Nam nào 'nắm bắt' được cơ hội, họ chỉ
cung ứng được nng sản phẩm in ấn, bao bì!” Còn những thứ “cao cấp” như cái đinh
ốc vít, người Việt Nam làm không được theo tiêu chuẩn của Samsung! Họ cũng
không kiếm mua được những bộ phận “sạc” điện cho cell phone do người Việt Nam
làm.
Giáo Sư Nguyễn Mại,
chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Ðầu tư Nước ngoài (VAFIE) xác nhận đây là tình
trạng chung. Ông nói rằng các doanh nghiệp nước ta không thể cung cấp những món
giản dị, rẻ tiền như bộ phận sạc pin, đinh ốc vít cho các doanh nghiệp vốn ngoại
quốc. Ông Vũ Tiến Lộc, chủ tịch Phòng Thương Mại Công Nghiệp Việt Nam (VCCI)
cho biết thêm rằng trước đây các công ty Nhật làm việc tại như Canon, Sony,
cũng chỉ đặt mua bao bì của người Việt, những thứ khác không mua được hàng đúng
tiêu chuẩn! Nghĩa là khi xuất khẩu một món hàng của Canon, Sony hay Samsung,
trong một trăm đồng đô la thu vào thì người Việt Nam, kinh tế Việt Nam chỉ thực
sự lãnh được một đồng hay hai đồng mà thôi. Ðó là tiền công lắp ráp và cung cấp
bao bì. Ngay trong giá bán các thứ bao bì cũng vẫn có một phần phải trả lại cho
nước ngoài, vì mình mua các chất làm giấy, làm plastic, mua mực tốt đủ tiêu chuẩn,
vân vân. Ðó là hình ảnh một nền công nghiệp ăn mày. Bao giờ các doanh nghiệp nước
ta còn chưa làm nổi cây đinh ốc thì cả nước vẫn còn đi ăn mày như thế.
Ông Vũ Tiến Lộc giải
thích “nguyên nhân sâu xa là môi trường kinh doanh tại Việt Nam chưa thực sự
bình đẳng.” Môi trường như thế nào mà không bình đẳng? Ông Lộc nêu một thí dụ:
“nhiều doanh nghiệp không nhất thiết đầu tư vào công nghệ, quản trị nhưng vẫn cạnh
tranh được nhờ vào mối quan hệ.” Nói rõ hơn là như thế này: Có doanh nghiệp tư
nhân cố đổ thêm tiền bạc, thời giờ cải thiện kỹ thuật, cải tiến phương pháp quản
trị cho hiệu quả hơn, nhưng vẫn thua các doanh nghiệp chẳng làm gì cả. Chỉ vì
những anh không làm gì cả đó hoặc là của nhà nước, hoặc do các cán bộ, đảng
viên cộng sản cầm đầu, họ có “quan hệ” cho nên khi cần vay tiền là có tiền, vay
với lãi suất thấp, khi cần thì xin giấy phép gì cũng nhanh, mua bán gì cũng dễ.
Còn các xí nghiệp tư nhân cái gì gặp cũng khó, cũng chậm, bị hoạnh họe đủ thứ.
Vì vậy, Giáo Sư Tạ Lợi,
Ðại học Kinh tế Quốc dân, nhận xét rằng “doanh nghiệp và cơ quan chức năng (tức
các đấng cán bộ ngồi bàn giấy) vẫn như hai bánh xe răng cưa chạy hai hướng khác
nhau.” Một người lãnh đạo công ty Ðiện Tử và Dịch Vụ Công Nghiệp Sài Gòn
(Sagel) cho biết ngày xưa Sagel từng đầu tư để sản xuất một số hàng xuất khẩu;
nhưng “việc xin giấy phép phải mất 3 năm, khi mình xin giấy phép xong, khởi sự
đầu tư thì trên thế giới nhiều sản phẩm đã thay đổi, công nghệ đã khác trước rồi.”
Có người thú nhận trong một cuộc hội thảo, “Giờ công nghệ ta thua Campuchia, họ
làm được ô tô, ta có làm được đâu?”
Tất nhiên, nếu chưa
ráp được cái ô tô thì có thể làm ra được những cái đinh ốc để ráp ô tô. Nếu
không thì lại chỉ ráp bằng những thứ bộ phận được chế tạo ở Nam Hàn, Nhật Bản,
Ðài Loan, Singapore, Mã Lai, Indonesia, Campuchia, vân vân. Nghĩa là suốt đời
làm những công việc lương thấp nhất thế giới, thứ lương bổng ăn mày!
Tại sao Hội nghị Ban
Chấp hành Trung ương Ðảng Cộng sản không bàn gì về những cái đinh ốc? Bởi vì mối
lo lắng của họ không phải là chuyện người Việt Nam có làm ra nổi cái đinh ốc
hay không. Không phải là các xí nghiệp Việt Nam làm ra được cái gì! Quanh năm,
suốt tháng, cả ngày, suốt 24 giờ, họ chỉ lo làm sao bảo vệ quyền hành và lợi lộc
cho bản thân và cho phe đảng. Họ sinh ra dưới một chế độ như vậy, được đào tạo
như vậy. Trong tất cả các nước độc tài, cộng sản hay không cộng sản, hệ thống
thăng tiến xã hội đều theo nền nếp đó. Những cuộc đấu đá trên mạng gần đây cho
thấy, những phe Nguyễn Phú Trọng, Nguyễn Tấn Dũng, Trương Tấn Sang không một
anh nào trình bày cho mọi người thấy phe mình có những chính sách nào tốt hơn
phe bên kia. Bởi vì phe nào cũng vậy, họ không coi chuyện nước Việt Nam có sản
xuất được đinh ốc là chuyện quan trọng. Ít nhất, không có thứ tự ưu tiên bằng vấn
đề họ có còn giữ được địa vị và của cải hay không! Họ chỉ đem nhau ra chửi, bên
này chửi bên kia tham nhũng hơn mình. Một phe tố cáo Trần Văn Truyền nhà cao cửa
rộng thì phe bên kia tố giác Nguyễn Xuân Phúc còn nhiều nhà cửa hơn. Vì vậy, Hội
nghị Trung Ương Ðảng chắc chắn không có thời giờ bàn chuyện những cái đinh ốc.
Còn quý vị kinh tế
gia, khoa học gia họp tại Boston, họ cũng không bàn đến những cái đinh ốc nhưng
vì lý do khác. Họ chỉ bàn các vấn đề lớn, gọi là kinh tế vĩ mô mà thôi. Việc sản
xuất đinh ốc chắc chắn là chuyện nhỏ, kinh tế học gọi là vi mô. Lý do, không phải
vì thân phận những cái đinh ốc quá nhỏ! Lý do chính là việc sản xuất và phân bố
hàng hóa, dù nhỏ như cây đinh ốc, lớn như cái máy bay, đều thuộc phạm vi nghiên
cứu kinh tế vi mô.
Môn kinh tế học vi mô
khảo sát cơ cấu vận động xem các doanh nghiệp làm ăn theo những quy luật nào, cạnh
tranh, trao đổi với nhau ra sao. Nếu sống trong môi trường theo đúng quy luật tự
do cạnh tranh, trong khung cảnh pháp lý có luật pháp rõ ràng, công khai và công
bằng, thì các tự nhiên doanh nghiệp phải chạy đua với nhau chế ra những thứ
hàng tốt nhất với giá thành rẻ nhất. Còn trong khung cảnh kinh tế bao cấp xã hội
chủ nghĩa thì các doanh nghiệp không được khích lệ một cách tự nhiên để làm ăn
như vậy. Giám đốc các doanh nghiệp nhà nước không cần cải thiện về kỹ thuật hay
quản trị hữu hiệu, cũng vẫn thăng quan tiến chức. Họ chỉ cần đứng trong phe
đang lên là vững chân. Cho nên, như ông Trần Việt Thanh, thứ trưởng Bộ Khoa Học
Công Nghiệp công nhận, “phần lớn doanh nghiệp Việt Nam đang dùng các kỹ thuật lạc
hậu đi sau thế giới trung bình 2 đến 3 thế hệ.” Cũng vậy, không ai lo cải thiện
năng suất lao động, cải tổ phương pháp quản lý. Vì chúng ta đã biết, cha chung
thì không ai khóc!
Từ thập niên 1990,
người ta đã nhận thấy một khuyết điểm của việc cải tổ kinh tế các nước cựu Cộng
Sản là chỉ chú trọng các vấn đề vĩ mô. Bởi vì phần lớn các chuyên gia kinh tế
được dùng ở ở Liên Xô cũ và Ðông Âu đều chuyên học ngành kinh tế vĩ mô. Rất hiếm
người đào tạo trong ngành quản lý, ít người có kinh nghiệm về điều khiển các xí
nghiệp thật sự, từ sản xuất đến tiếp thị. Thất bại ban đầu của những kế hoạch cải
tổ kinh tế là do hành vi của các doanh nghiệp, phản ứng của họ không giống các
thói quen trong kinh tế thị trường thực sự. Họ vẫn theo thói quen thời “bao cấp”
chứ không hành động theo lối thị trường. Các chính sách vĩ mô trở thành vô hiệu
vì cơ cấu vi mô chưa được cải tổ.
Câu chuyện hãng
Samsung và những cây đinh ốc cho thấy trở ngại lớn nhất khiến kinh tế nước ta
không tiến được là do một đảng chiếm độc quyền cả về chính trị lẫn kinh tế suốt
70 năm qua.
Cuối cùng, muốn vực dậy
kinh tế Việt Nam trong năm, mười năm tới vấn đề quan trọng nhất không phải là
những chính sách vĩ mô như tiền tệ, lạm phát, kích cung hay kích cầu. Quan trọng
nhất là chấm dứt tình trạng độc quyền nắm cả nền kinh tế của một nhóm người
gian tham và dốt nát. Muốn vậy, trước hết phải chấm dứt độc quyền cai trị của đảng
cộng sản Việt Nam. Chấm dứt chế độ Cộng Sản rồi mới hy vọng sau ba năm, năm
năm, có doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu sản xuất được những cái đinh ốc đúng với
tiêu chuẩn của Samsung, Canon hay Sony!
Ngô Nhân Dụng
Nguồn: http://www.nguoi-viet.com
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét