Nguồn: Harry J. Kazianis, “China’s Greatest Fear: Dead and
Buried Like the Soviet Union”, The National Interest, 11/03/2016.
Hai mươi lăm năm trước đây, Liên Xô hùng cường cuối cùng đã
bị ném vào đống tro tàn lịch sử, không bao giờ ngóc lên được nữa. Tuy nhiên,
chúng ta thường quên rằng sự sụp đổ của một trong những đế quốc hùng mạnh nhất
trong lịch sử loài người chẳng bao giờ là điều dĩ nhiên. Thật vậy, nhìn lại thời
gian chỉ mười năm trước đó, đến năm 1981, rất ít người đoán trước được cái chết
của Liên Xô. Trên thực tế, nhiều người dự đoán chính Mỹ mới là nước sẽ rơi vào
tình thế gay go trong những năm tiếp theo đó. Ngay cả việc xem xét qua lịch sử
vào thời đó cũng cho thấy một nước Mỹ còn đang vật lộn để vượt qua tình trạng
trì trệ thâm căn cố đế: Liên Xô có vẻ đang đều bước gần như khắp mọi nơi, còn nền
kinh tế Mỹ trong tình trạng hỗn loạn, nước Mỹ vẫn choáng váng do vết thương
tình cảm từ chiến tranh Việt Nam cũng như sự từ chức của một vị tổng thống
đương nhiệm. Các cú đấm cứ bồi tiếp -một cuộc khủng hoảng dường như không bao
giờ kết thúc và chúng gây cảm giác về một cuộc “khủng hoảng niềm tin” thật sự.
Nhưng nước Mỹ vẫn tồn tại. Còn Liên Xô thì không còn nữa. Khối
hiệp ước Vác-sa-va đã biến mất. Còn Gorbachev đi đóng phim quảng cáo cho Pizza
Hut. Nước Mỹ rõ ràng thắng thế trong một trong những cuộc đấu địa chính trị ngoạn
mục nhất của thời đại chúng ta mà không cần lò lửa hạt nhân vốn có thể giết
hàng tỷ người.
Và trong khi ngày nay nước Mỹ có thể làm sáng tỏ mối đe dọa
của Liên Xô trước kia và sự sụp đổ nhanh chóng tiếp sau của nó, có một quốc gia
nơi giới lãnh đạo đất nước này vẫn rất quan tâm đến sự tiêu vong của đế chế
Xô-viết: Đó là Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Thật vậy, người ta có thể đưa ra một lập luận thuyết phục rằng
các nhà lãnh đạo ở Bắc Kinh – chắc chắn đang đêm ngày nghiền ngẫm về tình trạng
nền kinh tế của họ và sự xoay trục sang châu Á của Mỹ- khi chịu sức ép đều rõ
ràng lo sợ sẽ gặp phải cái kết như của nhà nước Xô-viết trước đây. Trong các
chuyến đi khắp châu Á của tôi trong những năm gần đây cũng như bên lề các hội
nghị mà tôi dự, có vẻ như sự sụp đổ của Liên Xô chính là những gì mà các quan
chức Trung Quốc rõ ràng muốn tránh. Họ lo sợ quyền lực họ nắm giữ hiện nay có
thể bị cuốn phăng vào ngày mai, vì những lý do như nạn tham nhũng, chi tiêu quá
mức về quân sự, tê liệt chính trị, chia rẽ trong xã hội và nhiều thứ nữa.
Vậy Tập Cận Bình và Đảng Cộng sản Trung Quốc nghĩ điều gì thực
sự đã làm cho Liên Xô sụp đổ? Và họ có thể làm gì để ngăn ngừa điều tương tự xảy
ra với Trung Quốc?
Trong khi tiến hành một đánh giá đầy đủ văn liệu sẽ là quá sức
đối với một bài blog đơn thuần, thì bài đầu tiên mà chúng ta có thể xem xét là
bài do cựu nghiên cứu viên cao cấp A. Greer Meisels tại Center for National
Interest viết cho The Diplomat vào năm 2012. Dù cuộc tranh luận ở Trung Quốc chắc
chắn đã có những tiến triển trong bốn năm qua, nhưng Meisels đã đưa ra một cách
ngắn gọn ba lý do khả dĩ mà các học giả Trung Quốc xem như là nguyên nhân cơ bản
nhất lý giải cho sự sụp đổ của Liên Xô, cũng như các lĩnh vực quan trọng nhất cần
phải được phân tích:
Quan niệm “Đổ lỗi cho một người”
Có phải đơn giản là mọi lỗi đều do Gorbachev?
“Đối với nhiều người ở Trung Quốc hồi cuối thập kỷ 1980, đầu
thập kỷ 1990, và thậm chí cho đến ngày nay, khi đánh giá trách nhiệm về sự sụp
đổ của Liên Xô thì từ đầu đến cuối mọi nguyên nhân đều là do một cá nhân duy nhất,
Mikhail Gorbachev. Quan điểm này dường như được ủng hộ mạnh mẽ hơn cả bởi những
người tả khuynh bảo thủ của Trung Quốc. Trong thời cao trào của những nỗ lực cải
cách của Gorbachev, đã có những người lập luận rằng “trong nội bộ ĐCSTQ và tại
Trung Quốc, một cuộc ‘đấu tranh tư tưởng” gay gắt phải được tiến hành chống lại
‘chủ nghĩa xét lại’ của Gorbachev”. Tất nhiên, từ sau cuộc Cách mạng Cộng sản
năm 1949, việc bị dán nhãn “xét lại” là điều đáng sợ hơn cả. Thậm chí cho đến tận
năm ngoái, lối tư duy “Đổ lỗi cho một người” vẫn thịnh hành. Ngày 1/3/2011, Viện
Khoa học xã hội Trung Quốc (CASS) đã phát hành một cuốn sách mới mang tựa đề
“Phòng bị nguy cơ lúc yên bình: Những suy ngẫm nhân 20 năm Đảng Cộng sản Liên
Xô tiêu vong” (居安思危:
苏联亡党二十年的思考),
trong đó kết luận rằng nguyên nhân gốc rễ của sự sụp đổ của ĐCSLX không phải là
do bản thản hệ thống xã hội chủ nghĩa Nga, mà đúng hơn là vì sự tham nhũng của
những người Cộng sản Nga do Tổng thống Gorbachev lúc đó đứng đầu.
“Những tác hại gây suy yếu của chính nạn tham nhũng đang hiển
hiện ở Trung Quốc ngày nay, vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi ĐCSTQ dĩ
nhiên trong lời nói, cũng như trong hành động, luôn kiên quyết tiến hành cuộc
chiến chống lại kẻ thù khủng khiếp này.”
Lý luận “Đổ lỗi cho hệ thống”
Mặc dù nền tảng cốt lõi của nền kinh tế và chính phủ Trung
Quốc hiện nay và Liên Xô trước đây rất khác nhau, người ta có thể nhìn thấy qua
lăng kính của phái này lý do tại sao việc tái cấu trúc nền kinh tế là rất quan
trọng đối với Bắc Kinh ngày nay:
“Phái có ảnh hưởng kế tiếp bao gồm các cá nhân có đầu óc cải
cách hoặc theo trường phái tự do hơn nhìn thấy động lực của sự sụp đổ là do hệ
thống – không phải là sai lầm trong bản thân mô hình xã hội chủ nghĩa mà đúng
hơn là ở cách nó được thực hiện ở Liên Xô. Những người này đổ lỗi cho nguyên
nhân trong nước như tình trạng trì trệ kinh tế, quản lý tồi, chủ nghĩa giáo điều
quá mức và sự xơ cứng của bộ máy quan liêu đã làm sụp đổ Liên Xô. Những vấn đề
này chắc chắn không chỉ là kết quả của các chính sách thời Gorbachev, mà nó như
một căn bệnh ung thư di căn, trải khắp Đông Âu và Liên Xô trong một thời kỳ
dài.
“Người ta có thể hiểu vì sao ý tưởng “Đổ lỗi cho hệ thống”
này thu hút các đảng viên có đầu óc cải cách ở Trung Quốc. Xét cho cùng, nhiều
cải cách của Đặng Tiểu Bình là một nỗ lực để chống lại loại tư duy cổ hủ, trì
trệ này…”
“Đổ lỗi cho Phương Tây”
Sự sụp đổ của Liên Xô đơn giản là lỗi hoàn toàn do Mỹ? Một số
người ở Trung Quốc nghĩ như vậy và có thể giải thích việc tại sao Bắc Kinh tìm
cách chấm dứt sự hiện diện rộng khắp của Hoa Kỳ ở châu Á:
“Phe “Đổ lỗi cho phương Tây’ khác với hai nhóm còn lại vì nó
có vẻ đặc biệt lo sợ các chính sách và ảnh hưởng của Hoa Kỳ trong khu vực. Trên
thực tế, một trong những mối quan tâm lớn hơn cả của phe này là Washington sẽ sử
dụng quyền lực của mình để tạo áp lực lên Trung Quốc nhằm bắt đầu thay đổi chế
độ. Các bài báo xuất hiện trên các tờ báo như Nhân dân Nhật báo và Văn hối báo
của Hồng Kông nói rõ ĐCSTQ rất lo sợ ảnh hưởng ngày càng tăng của các cường quốc
phương Tây “hung hăng” cũng như các dấu hiệu bề ngoài thể hiện sự chia rẽ trong
Đảng … Những tình cảm này vẫn còn tồn tại và các bài công kích kịch liệt bá quyền
Mỹ thường vẫn được in trên nhiều trang xã luận ở Trung Quốc.”
Trung Quốc không phải là Liên Xô (nhưng vẫn nên phải lo)
Xem xét sự sụp đổ của Liên Xô theo cách nhìn nhận của Trung
Quốc là rất quan trọng, đặc biệt là khi các nhà lãnh đạo Bắc Kinh muốn phục hồi
năng lực kinh tế và chính thể của họ nhằm tiếp tục duy trì quyền lực. Tuy
nhiên, có vẻ rõ ràng là sự tiến hóa của Trung Quốc ngày nay đã khác xa so với
Liên Xô khi nó bắt đầu giai đoạn suy tàn. Thị trường và các ngành công nghiệp của
Bắc Kinh là một bộ phận rất lớn của nền kinh tế và chuỗi cung ứng toàn cầu.
Trung Quốc không có vô số đồng minh và đối tác để hỗ trợ trên toàn thế giới với
vũ khí đắt tiền và các khoản trợ cấp vô tận. Và điều tốt hơn cả là Bắc Kinh
không vướng vào một cuộc đọ sức toàn cầu với Hoa Kỳ nhằm giành quyền lực và ảnh
hưởng.
Nhưng bất kể các khác biệt, Bắc Kinh vẫn có lý do để lo lắng.
Tăng trưởng kinh tế đã giảm mạnh, hay có khả năng sẽ biến mất. Người Trung Quốc
có thể già trước khi giàu. Ở Đông Á, các bước đi của Trung Quốc trong khoảng một
thập kỷ qua làm khu vực bất an, với các quốc gia xung quanh Ấn Độ Dương -Thái
Bình Dương nói chung dần dần tập hợp lại nhằm thách thức sự tìm kiếm quyền lực
và ảnh hưởng lớn hơn của Bắc Kinh.
Cuối cùng, nếu lịch sử cho chúng ta biết điều gì là thì đó
chính là thực tế rằng điều bất biến duy nhất chính là sự thay đổi. Có lẽ các
nhà nghiên cứu châu Á của Hoa Kỳ nên xem xét mọi tương lai của Vương quốc Trung
tâm, kể cả những gì mà hôm nay có vẻ như vẫn là điều không thể tưởng tượng nổi.
Harry Kazianis là nghiên cứu viên cao cấp không thường trú về
Chính sách quốc phòng tại Center for the National Interest, nghiên cứu viên cao
cấp không thường trú tại Viện Chính sách Trung Quốc, và là nghiên cưu viên về
các vấn đề an ninh quốc gia tại Quỹ Potomac. Ông là cựu Tổng biên tập tờ The
National Interest và cựu Tổng biên tập tờ The Diplomat.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét