13651 - Hạ bệ vì Brexit

Lê Phan

Thủ Tướng Theresa May tuyên bố sẽ từ chức vào Thứ Sáu, 7 Tháng Sáu, 2019. (Hình: Leon Neal/Getty Images)

Thủ Tướng Theresa May sẽ đi vào lịch sử như là thủ tướng mà giai đoạn cầm quyền bị Brexit chế ngự, và sau cùng bị thất bại vì Brexit. Thời gian của bà ở dinh thủ tướng số 10 đường Downing, nay được chờ đợi sẽ kết thúc chỉ vừa ba năm, hơi lâu hơn một tí thời gian của vị tiền nhiệm xấu số ngay sau giai đoạn hậu Thế Chiến, ông Anthony Eden, bị sự tham gia tai hại của Anh Quốc vào cuộc xâm lăng Ai Cập hạ bệ, để lấy lại Kênh Đào Suez và bị Mỹ buộc phải bỏ cuộc.

Nhưng như ông Eden về Suez, giai đoạn cầm quyền của bà May sẽ vĩnh viễn được tóm tắt chỉ có một chữ Brexit và về cách mà bà đã để cho Anh Quốc lạc vào một cuộc khủng hoảng chính trị vượt xa tầm mức của cuộc phiêu lưu hồi năm 1956.

Không có bao nhiêu chính trị gia muốn vị thế của bà May khi họ trông thấy bà chật vật với Brexit. Công tác chấm dứt liên hệ kéo dài 46 năm với Liên Hiệp Âu Châu (EU) hẳn đã làm nản chí bất cứ một lãnh tụ nào, một phần không nhỏ vì cuộc trưng cầu dân ý cho biết dân chúng bỏ phiếu để ra khỏi Âu Châu mà không biết tương lai giữa Liên Hiệp Âu Châu với Anh sẽ ra sao?

Nhưng Thủ Tướng May đã làm cho công việc này của bà thêm bội phần khó khăn ngay từ lúc đầu khi không tham khảo ý kiến rộng rãi về một thỏa thuận nào có thể thực sự đạt được với EU và được sự đồng ý của Hạ Viện. Thay vì vậy, dựa trên một nhóm cố vấn nhỏ, bà đã đặt ra những lằn đỏ ngay từ giai đoạn đầu khi mới lên cầm quyền để định nghĩa một chính sách Brexit cứng rắn mà sau cùng đã chứng tỏ không duy trì nổi. Sau đó, khi bà sau cùng chấp nhận phải dung hòa với Âu Châu những làm vậy thì bà lại làm bùng lên sự chống đối của phe Brexit.

Chuyện không phải lúc nào cũng bi quan. Những ngày đầu tiên khi bà mới nhậm chức có vẻ đầy hứa hẹn. Theo sau việc ông David Cameron, sau khi đưa đất nước vào một thế kẹt khi cho phép trưng cầu dân ý chỉ vì muốn làm im tiếng đám chủ trương Brexit trong nội bộ đảng ông, lại tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý lỏng lẻo và thiếu chi tiết đến nỗi không ai biết tương lai ra sao, bà May là người cuối cùng còn lại trong cuộc tranh giành trong nội bộ đảng với các đối thủ chính của bà – các ông Boris Johnson, Michael Gove, và bà Andrea Leadsom – đã có vẻ tự mình hại mình.

Tuy là một người chủ trương ở lại với Âu Châu, bà đã dành được sự ủng hộ của đảng mình với cả quyết “Brexit means Brexit” và rằng không có chuyện không thực hiện kết quả của cuộc trưng cầu dân ý dầu cho khít khao. Bước vào ngưỡng cửa của dinh thủ tướng, bà đã hấp dẫn phe trung dung trong đảng với viễn tượng “một quốc gia có lợi cho mọi người.”

Nhưng vì ảnh hưởng của cố vấn thân cận nhất, ông Nick Timothy, luận điệu đoàn kết sớm bị bỏ sang một bên trong khi bà tìm cách củng cố ủng hộ từ đám Brexiter ồn ào trong số các dân biểu Bảo Thủ. Bước nghiêm trọng nhất – mà một số nói là bước dẫn đến thất bại – đã bắt đầu tại đại hội đảng Bảo Thủ ở Birmingham hồi Tháng Mười, 2016. Bà May tuyên bố là Vương Quốc Thống Nhất Anh sẽ rời khỏi thị trường chung Âu Châu và sẽ không tham gia và tuân thủ Tòa Án Âu Châu nữa. Những lời tuyên bố của bà được đám cuồng tín trong đảng hoan nghênh. Nhưng các công chức cao cấp, vốn là nòng cốt của chính phủ, sửng sốt trước sự cắt đứt nghiêm trọng với Âu Châu mà tuyên bố này ngầm ý.

Lời hứa của bà, cũng trong bài diễn văn đó, khởi động tiến trình của Điều 50 ra khỏi Âu Châu vào cuối Tháng Ba, 2017, cũng quan trọng không kém. Một lần nữa, dĩ nhiên là đám Brexit thích thú vô cùng. Một viên chức cao cấp trong ngành công vụ nhắc nhở “Nhưng thật điên cuồng vứt đi mọi vũ khí. Nó được đưa ra để lấy những lời hoan hô mà không suy nghĩ đến hậu quả về cách mà Liên Hiệp sẽ phản ứng và cách mà họ sẽ thiết lập việc điều đình với Âu Châu.”

Chín tháng sau đó là tuần trăng mật cho thủ tướng. Trong một bài diễn văn ở Lancaster House, bà May chuẩn bị cho điều mà một công chức cao cấp gọi là Brexit cứng như kim cương.” Ngày hôm sau, phe báo chí Brexit hết lời ca tụng. Tờ Daily Mail, trong một so sánh đầy sùng bái, gọi bà là “thép cứng của một Thiết Phu nhân mới.”

Nhưng trong khi đó ở thế giới bên ngoài các chính trị gia và doanh nhân hoảng sợ. Các doanh gia Anh, vốn lâu nay ủng hộ nhiệt thành cho đảng Bảo Thủ, bị lờ đi khi họ khuyến cáo nguy cơ kinh tế của chính sách cứng rắn đó. Đại sứ Anh Quốc tại Liên Hiệp Âu Châu, ông Ivan Rogers, một trong những nhà ngoại giao hiểu biết nhất về Âu Châu của Anh và sẽ vô cùng quan trọng trong cuộc điều đình với Âu Châu, từ chức, khuyến cáo là bà May đang đi sai đường.

Nhưng khi bà May, trước sự ngạc nhiên của mọi người, giải tán Quốc Hội tổ chức bầu cử lại vào Tháng Sáu, 2017, là khi mà bà hết may mắn.

Thủ Tướng May thừa hưởng một đa số nhỏ từ Thủ Tướng David Cameron và tin là bà cần một đa số lớn hơn để thúc đẩy Brexit qua Hạ Viện. Những cuộc tranh cử làm nổi bật sự thiếu khả năng vận động của bà. Bà cứng như gỗ, cử chỉ như một robot ở các cuộc vận động tranh cử và bà hoàn toàn không có khả năng trả lời phỏng vấn.

Tệ nhất là khi bà bỏ một trong những lời hứa trong hiến chương của đảng cải tổ sự chăm sóc cho những người già vốn được rộng rãi lên án là “thuế tử thần.” Mặc dầu rõ ràng đã nuốt lời, bà cả quyết không có gì thay đổi, trước những nhà báo ngơ ngác. Câu ‘Nothing change’ đã được dùng để chế giễu bà.

Vấn đề chồng chất khi cuộc điều đình chính thức với Âu Châu bắt đầu ngay sau cuộc tổng tuyển cử. Liên Hiệp Âu Châu nhắc lại là chiến thuật của bà May là vô ích. Anh Quốc, EU nói, sẽ phải chấp thuận một sự chia tay ‘kiểu Canada’ đột ngột và toàn diện hay là “kiểu Na Uy” nhưng còn nhiều liên hệ. Nhà điều đình chính của Âu Châu, ông Michel Barnier, khẳng định không có đường nào ở chính giữa.

Bà May lúc đó mới thay đổi kế hoạch. Bà hiểu là nếu bà đi theo con đường Canada, Anh Quốc sẽ phải tái lập biên giới thực sự với Âu Châu vốn sẽ gây thiệt hại cho kỹ nghệ sản xuất và tiến trình hòa bình Ái Nhĩ lan.

Việc này dẫn đến suốt phần còn lại nhiệm kỳ tạo “một thỏa thuận đặc biệt riêng” vốn sẽ thấy Anh Quốc ra khỏi khối thị trường chung Âu Châu trong khi không hiểu có phép thần thánh gì để duy trì những quyền lợi của một quốc gia hội viên.

Trong khi điều đình và những cố gắng để đạt được một thỏa thuận đã khiến bà May phải chấp nhận những nhượng bộ mà trước đó bà đã bảo sẽ không bao giờ nhượng bộ. Bà công nhận hứa hẹn sẽ trả cho EU tiền ly dị lên đến 39 tỷ bảng Anh. Khi bà trình bày thỏa thuận đó cho nội các, hai bộ trưởng từ chức sau khi bà công nhận là Anh Quốc sẽ tuân thủ các luật lệ về thuế quan của Âu Châu. Nhưng sự lùi bước lớn nhất là về Ireland. Tháng Mười Hai, 2017, bà May ký một thỏa thuận chính thức với EU bảo đảm là sẽ không bao giờ có một biên giới thực sự với rào cản và đồn canh giữa Ái Nhĩ Lan và Anh Quốc sau Brexit.

Các cố vấn bảo là bà không hiểu hậu quả của hứa hẹn vào thời điểm đó. Và nó trở thành vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất trong thỏa thuận của bà. Bởi vì duy trì một biên giới mà không có biên giới có nghĩa là Anh Quốc sẽ công nhận thuế quan chung với Âu Châu cho đến khi có một thỏa thuận mậu dịch toàn diện. Bà May cả quyết điều kiện “chặn hậu” sẽ là tạm thời. Nhưng phe cứng rắn trong đảng lên án là “nô lệ” và là một thu xếp mà Anh sẽ không bao giờ ra khỏi.

Thủ tướng sau cùng đạt được một thỏa thuận với Âu Châu, nhưng ba lần bị Quốc Hội bác. Vấn đề của Thủ Tướng May phát xuất từ bản tính của bà. Bản năng thận trọng, bà thường bị cô lập, không có bạn. Nhưng bà đã không phải là thủ tướng đầu tiên mất việc vì vấn đề Âu Châu. Các thủ tướng Bảo Thủ tiền nhiệm của bà – từ bà Margaret Thatcher, ông John Major, ông David Cameron – đều đã bị ngã ngựa vì vấn đề Âu Châu.