Trung Đông Liệt Quốc
Ngô Nhân Dụng
Nhưng ở bên Tàu lúc đó chỉ có các nước nhỏ tranh hùng với
nhau, trong khi các ông vua nhà Châu vẫn còn làm thiên tử. Ở Trung Đông thì
khác. Từ đầu thế kỷ thứ 20 đến giờ, ngoài các tiểu quốc tranh hùng vùng này còn
chịu cảnh bị các cường quốc trên thế giới chi phối, như Mỹ, Nga, và các nước
Châu Âu. Nếu thời Đông Châu Liệt Quốc kéo dài gần 500 năm thì chắc chuyện Trung
Đông Liệt Quốc sẽ phải chờ cả trăm năm nữa mới có cơ được ổn định.
Vùng Trung Đông nằm trong Đế Quốc Ottomam (trung tâm ở Thổ
Nhĩ Kỳ) ba bốn thế kỷ trước khi các đế quốc Châu Âu phân chia với nhau sau Đại
chiến Thứ Nhất, đường biên giới hoàn toàn do họ quyết định. Sau Đại Chiến Thứ
Hai, các đế quốc rút đi, các quốc gia thành lập với di sản của tình trạng chia
cắt cũ, những nhóm chủng tộc và tôn giáo bị cắt xén đem ghép trong nhiều nước
khác nhau. Giữa mấy trăm triệu người Á Rập đó lại xuất hiện nước Israel, quy tụ
người Do Thái khắp thế giới về đất tổ định cư, hiện nay đã tới 6 triệu người,
được Mỹ và Châu Âu ủng hộ. Đó là một mầm mống chia rẽ và xung đột không ngừng.
Nhưng bên trong thế giới Á Rập lại còn đường phân chia giữa hai phái cùng theo
Hồi Giáo, người Sun Ni chiếm đa số và người Shi A ít hơn, đã đổ máu chống lẫn
nhau từ 12 thế kỷ. Khối tín đồ Shi A đông nhất nằm trong nước Iran, và nước này
thấy có bổn phận phải bênh vực người đồng đạo đang chịu phận thiểu số ở các nước
Á Rập.
Muốn hiểu các biến động trong vùng Trung Đông phải nhìn tới
bối cảnh lịch sử và địa dư chính trị đó. Thí dụ, trong vụ Thủ Tướng Israel
Netanyahu phản đối ông Tổng Thống Mỹ Obama về cách ngăn không cho Iran làm bom
nguyên tử. Người ta chú ý quá nhiều đến mối bất đồng ý kiến giữa hai người mà
quên các yếu tố khác trong bối cảnh. Một là chính các nước Á Rập, không khác gì
Israel, cũng không muốn Mỹ nói chuyện hòa hoãn với Iran. Họ lo Iran đang bành
trướng thế lực, can thiệp vô các nước trong vùng. Hai là cả khối Á Rập đang
thay đổi, chính quyền các nước này đều phải lo về xung đột giữa các nước họ với
nhau và đối phó với dân trong mỗi nước. Mà trong vấn đề này, các chính phủ Á Rập
phải có hai mối lo, thứ nhất là bàn tay của Iran can thiệp vào các nhóm người
Shia A trong nước họ; hai là các nhóm Hồi Giáo quá khích đe dọa tất cả các
chính quyền, tiêu biểu là lực lượng Quốc gia Hồi Giáo IS đang hoạt động mạnh ở
Iraq, Syria nhưng cũng hiện diện tại Lebanon, Lybia, Ai Cập và các Bắc Phi
khác.
Các nước Á Rập đã chống Israel từ khi nước này ra đời, chiến
tranh đã xẩy ra nhiều lần, lần chót năm 1967 Israel thắng thế đã chiếm tất cả
vùng phía Tây sông Jordan, trong đó có Thánh Địa Jerusalem, tất cả thuộc nước
Jordan trước cuộc chiến. Nhưng mối tranh chấp Á Rập - Israel bây giờ được thu gọn
vào một vấn đề, là việc thành lập một quốc gia cho người Palestine trong vùng
Tây Ngạn. Bây giờ, mối lo lắng của các nước Á Rập về sự bành trướng của Iran
còn lớn hơn mối xung đột với Israel.
Cho nên, các nước Á Rập đang bàn chuyện lập một đạo quân
sang phục hồi ngôi tổng thống ở nước Yemen. Yemen là một nước loạn từ lâu rồi,
người miền Nam, miền Bắc đã từng đánh lẫn nhau, nhóm Al-Qeada rồi hậu thân của
nó là đạo quân IS cũng nhúng tay vào. Nhưng lý do chia rẽ lớn nhất vẫn là tôn
giáo. Trong dân số 25 triệu, người Shi A chiếm 45%, người Sun Ni chiếm 53% nắm
chính quyền và được các nước cũng theo phái Sun Ni ủng hộ. Tháng Chín năm
ngoái, một phong trào của người Shi A nổi lên, gọi là Houthis là tên của vị thủ
lãnh. Năm nay quân Houthis chiếm được thủ đô, thả cho ông tổng thống Mansour
Hadi chạy tới Aden, một thành phố ven biển. Trong tuần qua, quân Houthis tiến
đánh Aden, ông tổng thống được cứu đưa sang Á Rập Saudi trong khi quân đội của
ông còn cầm cự.
Và trong mấy ngày qua, hàng trăm máy bay Á Rập Saudi đã bỏ
bom tấn công các căn cứ Houthis tại thủ đô Yemen và chung quanh Aden. Iran phản
đối, mặc dù vẫn xác định họ không trợ giúp gì cho nhóm đồng đạo Houthis cả. Mười
nước chung quanh hỗ trợ Á Rập Saudi, gồm có các tiểu vương quốc United Arab
Emirates; có Qatar, Bahrain, Kuwait, Jordan, Morocco, Egypt, Jordan. Ngoại trưởng
các nước trong Liên Đoàn Á Rập đang họp ở Egypt thảo luận việc lập một đạo quân
chung đổ bộ vào Yemen; hai nước Hồi Giáo khác là Sudan và Pakistan hứa sẽ đóng
góp.
Cuộc nội chiến ở Yemen đã biến thành cuộc chiến giữa Iran và
các nước Á Rập. Chính phủ Obama công nhận Mỹ đã giúp không quân Á Rập về tin tức
tình báo và thông tin, vận tải.
Yemen nằm ở phía Nam bán đảo Á Rập, chiếm địa thế quan trọng,
vì hầu hết các tàu chở dầu từ các nước Á Rập Saudi, United Arab Emirates,
Kuwait và Iraq đều phải đi ngang bờ biển Yemen, qua vùng Aden rất hẹp, trước
khi vào Hồng Hải để qua kênh Suez đưa dầu xuất cảng sang Châu Âu. Mỹ và các nước
Á Rập không thể ngồi yên trông một chính quyền thuộc phái Shia kiểm soát con đường
này!
Ngoài ra, Á Rập Saudi là khách hàng nhập cảng nhiều vũ khí của
Mỹ nhất. Saudi là nước chi tiêu về quân sự đứng hàng thứ tư trên thế giới: Với
dân số 29 triệu (riêng người nước ngoài tới đó làm việc đã lên tới gần 10 triệu),
trong Năm 2013 vương quốc này dùng 67 tỷ đô la mua vũ khí, ngân sách chỉ thấp
hơn Nga (88 tỷ), Trung Cộng (188 tỷ) và Mỹ (640 tỷ) nhưng cao hơn Pháp, Anh, Đức.
Trong năm 2015, Saudi sẽ chi tiêu gần 10 tỷ đô la mua vũ khí, phần lớn mua từ Mỹ.
Tất nhiên chính phủ Mỹ phải bảo vệ một khách mua hàng lớn như vậy, trước sự đe
dọa bành trướng ảnh hưởng tại Yemen.
Nhưng Mỹ và Iran vẫn đang “cộng tác” ở mặt trận Iraq và
Syria mặc dù hai bên không chính thức liên lạc. Quân đội Iraq đã bao vây thành
phố Tikrit đang nằm trong tay quân IS từ hai tuần qua. Trong số 20,000 quân thuộc
phe chính phủ, hai phần ba là quân tình nguyện toàn là những tín đồ Shia và được
Iran trang bị vũ khí, mang tên Lực Lượng Dân Quân PMF (Popular Mobilization
Forces). Một số tướng lãnh và nhiều sĩ quan người Iran đang làm cố vấn cho đạo
quân tình nguyện này. Trận tấn công ngưng gần một tuần lễ, vì không tiêu diệt
được những ổ kháng cự của quân IS tại trung tâm thành phố. Cho tới ngày Thứ Năm
vừa qua, mặt trận phát động lại, vì máy bay Mỹ bắt đầu thả bom tấn công quân IS
trong thành phố Tikrit. Người Mỹ nói rằng họ chỉ cho phi cơ trợ chiến sau khi
quân PMF đồng ý không tham dự, vì không quân Mỹ chỉ yểm trợ cho quân chính phủ
Iraq mà thôi. Ngược lại, đạo quân PMF thì tuyên bố họ rút khỏi trận đánh vì
không đồng ý mời không quân Mỹ tham chiến. Có thể cả hai bên đều nói sự thật,
vì cả Mỹ, chính phủ Iraq và Iran đều muốn tận diệt quân IS nhưng Mỹ với Iran
không thể chính thức cộng tác với nhau.
Thành phố Tikrit có tính cách tiêu biểu. Vì đây là quê quán
của ông Saddam Hussein, thủ lãnh Iraq đã bị quân Mỹ đánh bại năm 2003, bị bắt rồi
bị giết. Đây là một trung tâm của người theo giáo phái Sun Ni tại Iraq. Họ chỉ
chiếm 40% dân Á Rập ở nước này những Hussein đã ưu đãi người đồng đạo, cho lãnh
các chức vụ quan trọng nhất trong chính phủ khiến người theo phái Shia thấy họ
bị bạc đãi, kỳ thị. Hussein đã hai lần gây chiến với Iran, cho nên khi ông ta bị
quân Mỹ lật đổ, Iran thoát được một mối lo. Chính quyền do quân Mỹ dựng lên do
người theo phái Shi A đứng đầu, vì họ chiếm đa số. Nhưng đến lượt những người
theo phái Sun Ni cảm thấy họ bị kỳ thị, bạc đãi. Vì thế, nhiều người đã ủng hộ
nhóm IS, tiến đánh quân chính phủ, có lúc đe dọa cả thủ đô, cho tới khi không
quân Mỹ trở lại can thiệp. Cả Iran và Mỹ đều muốn tiêu diệt quân IS tại Iraq
cũng như Syria, nhưng hai bên vẫn không nói chuyện với nhau. Hai nước này chỉ
chính thức nói chuyện tại Thụy Sĩ trong cuộc đàm phán về vũ khí nguyên tử, cùng
với Nga, Pháp, Anh, Trung Quốc và Đức.
Câu chuyện Đông Châu Liệt Quốc tại vùng Trung Đông phức tạp
hơn những chuyện bên Tàu trước đây 2,500 năm. Chỉ có thể hiểu được những biến cố
rắc rối trong vùng này khi chúng ta nhìn vào những mâu thuẫn căn bản. Mâu thuẫn
giữa người Do Thái ở Israel và người Á Rập dễ hiểu hơn cả. Mâu thuẫn giữa các
nước Á Rập với nhau, mâu thuẫn giữa họ và Iran chỉ có thể hiểu được khi nhìn
vào cuộc tranh chấp giữa hai giáo phái cùng tin lời Tiên Tri Muhammed. Nước Mỹ
đứng giữa các cuộc tranh chấp, để bảo quyền lợi dầu lửa. Nhưng thị trường dầu lửa
đang thay đổi, Mỹ sắp trở thành quốc gia bán dầu nhiều hơn mua dầu. Chính quyền
Obama đang cho Iran được đóng một vai trò chính thức trong vùng Trung Đông để
giới lãnh đạo nước này tập sống theo các quy luật quốc tế. Nếu Iran tỏ ra tôn
trọng một hiệp ước về nguyên tự lực ký kết với 5 siêu cường, thì trong mười năm
tới, họ sẽ đóng vai một cường quốc trong vùng. Iran, khối Á Rập và nước Israel
sẽ tạo một thế thăng bằng trong vùng. Chắc chắn sẽ còn những xung đột nhỏ trong
từng quốc gia và giữa nhiều nước. Nhưng nếu các nước mạnh nhất như Israel, Ai Cập,
Saudi, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran có thể chia ảnh hưởng với nhau thì cả vùng Trung Đông
có thể tạm yên. Mục đích của chính quyền Obama vẫn là chuyển trục, dùng tài
nguyên, vũ khí cho miền Á Đông thay vì vẫn chi tiêu cho vùng Trung Đông như
trong nửa thế kỷ vừa qua.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét