LUẬT HIẾN PHÁP VÀ CHÍNH TRỊ HỌC (13)

Nguyễn Văn Bông

CHÂU MỸ LA TINH VÀ CHẾ ĐỘ TỔNG THỐNG

Cơ cấu tổ chức chính quyền theo kiểu Hoa Kỳ đã được áp dụng trong một số quốc gia ở Á Châu, Phi Châu, và nhất là đa số quốc gia Châu Mỹ La-tinh. Không có một sự khác biệt đáng kể giữa Hiến pháp các quốc gia này và Hiến pháp Hoa Kỳ. Thật vậy, các Hiến pháp Châu Mỹ La-tinh là:

- Những Hiến pháp theo chế độ Tổng thống: cũng nguyên tắc phân quyền, cũng một vị Tổng thống chỉ huy Hành pháp, do nhân dân bầu lên qua một cuộc phổ thông đầu phiếu.

- Những Hiến pháp dân chủ: ý chí của nhân dân là căn nguyên của chính quyền và ý chí này được thể hiện qua những cuộc đầu phiếu phổ thông.

- Những Hiến pháp Liên bang: một phần lớn các nước Châu Mỹ có cơ cấu Liên bang và lẽ tất nhiên Quốc hội là Quốc hội lưỡng viện.

Đứng trên quan điểm hiến tính, chính thể Hoa Kỳ và chính thể các nước Châu Mỹ La-tinh là hai giọt nước. Tuy nhiên trong cuộc sinh hoạt chính trị thực tiễn, trong lúc nền dân chủ Hoa Kỳ được bảo đảm và tiến triển thì tại Châu Mỹ La-tinh, thế quân bình giữa các quyền được thiết lập mất hẳn, chế độ chính trị nghiêng về chế độ quyền uy, nếu không hoàn toàn độc tài, chuyên chế. Tại sao? Hai hiện tượng chính trị có thể được xem là nguyên nhân của sự áp dụng sai lạc Tổng thống Chế tại Châu Mỹ La-tinh: đó là ưu thế quá mức của Tổng thống và vai trò chính trị của quân đội.

1. Sự ưu thế của Tổng thống

Sự ưu thế của Tổng thống là đặc điểm của các chế độ Châu Mỹ La-tinh. Chúng ta có thể nói rằng – danh từ chế độ Tổng thống, hiểu một cách nông cạn – được áp dụng tại đây. Thật vậy, nguyên tắc phân quyền với hai đặc tính của nó là một sự phân chia nhiệm vụ và một sự độc lập của các cơ quan – nhường bước trước uy quyền của Tổng thống. Mặc dầu trên phương diện pháp lí, Quốc hội vẫn có trọn quyền Lập pháp, trong thực tế, nếu không trở thành một Hội đồng chỉ biết ghi nhận, Quốc hội cũng chịu ảnh hưởng khá lớn của Tổng thống. Hiện tượng này được giải thích như sau:

a. Hầu hết các quốc gia Châu Mỹ La-tinh ở trong tình trạng kinh tế chậm tiến, đa số cử tri thất học sử dụng bừa bãi lá phiếu của mình, thường thường chú ý nhiều đến nhân vật hơn là đường lối hay chính sách.

b. Hệ thống đảng phái không được chặt chẽ: chính đảng hướng nhiều về uy tín của vị lãnh tụ hơn là chương trình cùng cơ cấu tổ chức.

c. Các nhà cầm quyền được thay đổi bởi những cuộc đảo chính, vì thế, khi mà sức mạnh được xem là phương tiện chiếm chính quyền, thì tất nhiên vai trò của các cơ quan đại diện nhân dân mất hẳn ý nghĩa.

Thêm vào đấy, chúng ta có thể nói rằng phong tục tại Châu Mỹ La-tinh là nghiêng về chính quyền cá nhân.

Để ngăn chặn một phần nào uy tín của Tổng thống và đồng thời khuynh hướng độc tài, nhiều Hiến pháp áp dụng nguyên tắc không cho phép Tổng thống tái ứng cử ngay sau khi mãn nhiệm kì. Tuy nhiên nhiều nhà độc tài đã vi phạm và bãi bỏ nguyên tắc này, ví dụ: Perón ở Á Căn Đình, Vargas ở Ba Tây; Diáz ở Mễ Tây Cơ.[1]

2. Vai trò chính trị của quân đội

Quân đội đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sinh hoạt chính trị tại Châu Mỹ La-tinh. Thường thường chính quân đội nếu không trực tiếp nắm chính quyền, cũng là hậu thuẫn hoặc là đoàn thể áp lực đối với Tổng thống. Bởi thế, người ta thường gán cho các xứ này danh từ pronunciamento (các quốc gia thường hay có đảo chính).

Thật vậy, đặc điểm của cuộc sinh hoạt chính trị tại Châu Mỹ La-tinh là sự can thiệp của quân đội vào chính quyền. Tại sao?

Tại Châu Mỹ La-tinh, vì nguyên là thuộc địa của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, quân đội thừa hưởng uy tín đặc biệt sẵn có của chiến sĩ Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha để tưởng nhớ những chiến công lịch sử giải phóng lãnh thổ. Uy tín sẵn có này lại được tăng cường với những cuộc chiến tranh giành độc lập. Tóm lại, tại Châu Mỹ La-tinh, truyền thống cũng như tập quán chính trị dành cho quân nhân một địa vị ưu thế trên trường chính trị. Tuy nhiên, vì can thiệp quá nhiều vào lĩnh vực chính trị và sử dụng quá đáng ưu thế đó, quân đội đã biến đổi chế độ chính trị. Chế độ độc tài quân phiệt là một thực tại ở nhiều nước. Cộng hòa Dominique với Trujillo, Cuba với Batista là những trường hợp điển hình. Các nhà độc tài Nam Mỹ dựa trên quân đội và lực lượng an ninh, cảnh sát để duy trì một sự khủng bố kinh hồn và hành sử chính quyền một cách chuyên chế hầu bảo đảm quyền lợi của địa chủ và thực dân. Nói như thế không có nghĩa là chỉ có chế độ chuyên chế ở Châu Mỹ La-tinh. Tại Á Căn Đình, Ba Tây cuộc sinh hoạt chính trị còn đượm chút ít mầu sắc dân chủ với sự hiện diện của chính đảng và tự do công cộng tương đối được bảo đảm.

Nhưng chúng ta có thể nói rằng, sau bức bình phong Tổng thống Chế, thực sự các chế độ Châu Mỹ La-tinh, một phần lớn đã trở thành chế độ độc tài hoặc quyền uy: phản ảnh một tình trạng chậm tiến của các quốc gia ở lục địa này.

(Còn tiếp)

Nguồn: Nguyễn Văn Bông, Luật Hiến pháp và Chính trị học. In lần thứ hai. Sài Gòn 1969. Bản điện tử do pro&contra thực hiện.

---

[1] Á Căn Đình tức Argentina; Ba Tây: Brazil; Mễ Tây Cơ: Mexico (p&c)