ISTOCK
Hãy tưởng tượng.
Có một loại bệnh tật rất kinh khủng tấn công loài người, lây lan nhanh chóng. Rất nhanh, thế giới hiện đại các thành phố đông dân, các sân bay quốc tế của chúng ta nhiễm bệnh, chúng ta thua trận chỉ sau vài tuần lễ. Nền văn minh sụp đổ, loài người chết gần hết. Nhưng bạn thì sống sót. Bạn vẫn sống, nhưng ốm sốt đến mê sảng.
Tuy nhiên, nhờ hệ miễn dịch bẩm sinh mà bạn qua được cơn sốt dữ dội, thức dậy trong nhà mình, lạnh giá, không điện, không nước, không gas. Đường phố lặng lẽ tới mức kỳ quái, bầu trời không một phi cơ qua lại. Bạn là kẻ sống sót trong một miền đất hoang vắng hậu tận thế.
Đó là những cảnh mà chúng ta đã quen thuộc từ các cuốn sách như Canticle for Leibowitz hoặc The Road, trong các trò chơi điện tử như The Last of Us, hay trong các phim như I Am Legend hoặc Mad Max.
Nhìn chung thì những mô-típ này thể hiện vai chính mặc đồ da có thể là hơi quá chật, và là người hùng cô độc chiến đấu trong cảnh hoang tàn.
Nhưng nếu là xảy ra trong đời thực thì những cảnh như thế này sẽ thế nào?
Nếu như bạn nhận ra mình là người sống sót sau một thảm hoạ toàn cầu vốn đã xoá sổ hầu như toàn bộ loài người, bạn sẽ làm gì? Cái gì sẽ là thứ kiến thức cần thiết nhất bạn cần có để có thể sinh tồn, thậm chí là để mạnh mẽ vươn lên trở lại?
Đây chính là lúc người hùng cô độc dễ gục ngã. Nếu như có người xung quanh thì sẽ an toàn hơn, và tất nhiên, chúng ta chỉ có thể tiến bộ trong tiến trình lịch sử và xây dựng thế giới hiện đại nhờ vào việc kết hợp với nhau; loài người là loài sinh vật có tính xã hội, cộng tác với nhau.
Cho nên tuy đương nhiên sẽ có một giai đoạn xáo trộn do thảm hoạ, nhưng con người sẽ một lần nữa nhóm họp thành các cộng đồng với nhau.
Câu hỏi là, điều gì sẽ xảy ra tiếp theo...? Các ưu tiên trước mắt của bạn là gì, và cộng đồng của bạn sẽ có những năng lực gì để gượng dậy trong những năm tiếp theo? Dưới đây là một khả năng có thể xảy ra.
GETTY IMAGESNHỮNG NGÀY ĐẦU TIÊN
Một khi con người dừng việc giám sát, duy trì các trạm phát điện thì điện lưới sẽ nhanh chóng tắt đi. Nhưng bằng việc tìm kiếm các tấm pin năng lượng mặt trời hoặc các máy phát điện xách tay có trong một công trường xây dựng nào đó, bạn sẽ có thể kiếm được nguồn điện tạm đủ dùng trong một thời gian.
Mạng internet sẽ bốc hơi ngay khi các máy chủ đứng đằng sau bắt đầu ngưng hoạt động do nhiên liệu để vận hành các máy phát điện dự phòng phục vụ chúng cạn kiệt, cho nên bạn đừng hy vọng có thể dựa vào Wikipedia để tham khảo thông tin, kiến thức.
Thế nhưng điều đó không có nghĩa là chiếc điện thoại thông minh của bạn sẽ trở thành cục gạch vô ích. La bàn thì dùng máy đo từ trường có sẵn bên trong, cho nên bạn sẽ vẫn dùng để định hướng, và bản đồ mà bạn tải vào máy sẽ vẫn giúp bạn tìm đường đi dựa theo hệ thống định vị vệ tinh GPS.
Mạng lưới các vệ tinh định vị GPS sẽ tiếp tục hoạt động tốt trong vài tuần tiếp theo, nhưng sau khoảng sáu tháng thì độ chính xác sẽ dần giảm bớt, và rồi tới lúc trở nên vô dụng. Các mối ưu tiên của bạn ngay sau thảm hoạ sẽ là cần tìm được lượng nước đóng chai và đồ ăn đóng họp đủ để sinh tồn, và cần có một số quần áo mặc ngoài trời thích hợp.
GETTY IMAGESNHỮNG TUẦN ĐẦU TIÊN
Trong vài tuần lễ đầu tiên, có lẽ bạn sẽ bắt gặp những nhóm người sống sót khác. Hãy thận trọng trước người lạ cho tới khi bạn tìm được một nhóm nhỏ những người mà bạn cảm thấy tin cậy được, cùng dựa vào nhau để bảo vệ lẫn nhau, và điều này cũng sẽ tăng đáng kể tính hiệu quả cho bạn trong việc đi tìm kiếm đồ nhu yếu phẩm và thức ăn cần thiết.
Đến lúc này, khu đô thị mà bạn bắt đầu từ đó đi ra đang trở thành một nơi không lấy gì làm dễ chịu. Mùi hôi thối từ các tử thi thối rữa bốc lên đầy không trung; những con chó cưng vốn được nuôi đầy đủ nay không có ai cho ăn đã tạo thành từng đàn ngày càng hung hãn. Trong bất kỳ trường hợp nào thì một thành phố hiện đại cũng chỉ là một bong bóng nhân tạo tồi, chỉ hỗ trợ cho nền văn minh đã tạo ra nó mà thôi.
Khi không có hệ thống điện chính để vận hành thang máy, đèn chiếu sáng, các nguồn nước tự nhiên nhiều khả năng sẽ bị nhiễm bẩn, và bản thân mặt đất thì ngột ngạt trong nhựa đường và bê tông, cho nên bạn sẽ thấy cuộc sống ở vùng nông thông dễ chịu hơn nhiều.
Một nhà kho ở nông trại điển hình với lò sưởi để giữ ấm và nấu ăn khi đó sẽ hữu ích hơn nhiều so với căn hộ được trang bị đầy đủ tiện nghi với các thiết bị công nghệ cao. Bạn luôn có thể quay trở lại nơi đô thị để lấy thêm đồ nhu yếu phẩm trong lúc học lại cách làm sao để tự mình làm được mọi thứ.
GETTY IMAGESNHỮNG THÁNG ĐẦU TIÊN
Mối quan ngại đầu tiên của bạn sẽ là làm sao để có được nguồn nước sạch để uống và tránh các bệnh dịch lây qua đường nước, là thứ vốn đã gieo tai hoạ cho nhân loại từ hàng ngàn năm nay.
Đun sôi nước đương nhiên giúp giết chết mầm bệnh, nhưng sẽ tốn rất nhiều nhiên liệu. Viên lọc nước có thể tìm thấy ở các cửa hàng chuyên bán đồ dã ngoại, cắm trại, nhưng sớm muộn gì bạn cũng cần phải dùng một số hoá chất căn bản để đảm bảo rằng thứ nước mình uống vào sẽ không trở thành thứ giết người.
Có thể dùng hoá chất để lọc tẩy nước bằng cách tìm chất tẩy nhà bếp hoặc thậm chí dùng chất chlorine mà ta vốn dùng để lọc bể bơi, pha loãng tới mức đủ để giết chết vi khuẩn nhưng không khiến cho bạn bị ngộ độc.
Như vậy là bạn đang sử dụng chất chlorine, là thứ cũng có trong nước vòi chúng ta uống hàng ngày hiện nay. Về mặt lịch sử mà nói thì đó là những bước phát triển tốt về vệ sinh dịch tễ và y tế cộng đồng, giúp chúng ta có thể sống được tại các thành phố đông đúc.
Cho tới khi bạn xác định được cách để tự chế ra chlorine, có một biện pháp không đòi hỏi công nghệ gì nhiều để lọc tẩy nước mà bạn có thể áp dụng, đó là dùng mặt trời. Đây là cách đang được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dạy ở thế giới đang phát triển, và nó chỉ đơn giản là cho nước nghi là không sạch vào chai nhựa rồi để phơi dưới ánh nắng mặt trời trong một hoặc hai ngày. Các tia cực tím từ Mặt Trời sẽ đi qua lớp vỏ chai và giết chết các mầm bệnh.
Việc đơn giản là rửa tay sạch sẽ cũng rất hiệu quả trong việc chặn việc lây lan bệnh. Xà phòng có thể làm ra bằng cách thuỷ phân mỡ động vật, đun sôi lên với chất kiềm.
Kiềm là một trong những loại hoá chất thiết yếu nhất trong suốt quá trình lịch sử, và có thể được chiết xuất từ môi trường tự nhiên quanh ta.
Chất bồ tạt (potassium carbonate, hay còn được gọi là potash) có thể được chiết xuất bằng cách cho nước chảy rỏ giọt qua lớp tro lấy từ than củi, và tro soda lấy từ rong biển đốt cháy hoặc từ các loài cây cỏ mọc ở ven biển, chịu được nước mặn như cỏ samphire hay cỏ lông lợn. Thu hoạch rong biển để sản xuất soda từng là một ngành công nghiệp lớn ở dọc các vùng duyên hải Đại tây dương của Scotland và Ireland trong hàng thế kỷ.
GETTY IMAGESNHỮNG NĂM ĐẦU TIÊN
Do thực phẩm dự trữ sẽ cạn kiệt, bạn sẽ đối diện với nạn đói nếu không tái khởi động việc canh nông. Trồng rau quả là việc làm được ngay, nhưng có bao nhiêu người trong chúng ta ngày nay biết cách trồng các loại hoa màu thiết yếu như lúa mỳ, lúa gạo, hay ngô?
Ngũ cốc trên thực tế là một loại cỏ; chúng mọc lên nhanh chóng và cho ra các loại hạt giàu dinh dưỡng, nhưng cơ thể con người lại không có lợi thế về sinh học - chúng ta không có bốn cái dạ dày như ở bò để có thể ăn cỏ. Thay vào đó, chúng ta cần phải dùng não bộ để xử lý vấn đề, và cần phải sáng tạo ra những công nghệ để hỗ trợ cho cơ thể mình.
Chúng ta cần xay mịn ngũ cốc thành bột, và rồi dùng hiêụ ứng lửa trong lò để nướng bột chín thành bánh mì, tạo thành thứ đồ ăn có chất dinh dưỡng mà cơ thể ta hấp thụ được.
Và như vậy thì các cối xay đá đặt tại cối xay gió chính là sự phát triển công nghệ nhằm tăng sức mạnh răng hàm của chúng ta, và lò nướng mà ta dùng để nướng bánh mỳ hoặc nồi nấu cơm thì giống với hệ thống hỗ trợ tiêu hoá bên ngoài.
Vấn đề căn bản là bạn sẽ thu hoạch mùa màng ngũ cốc như thế nào cho đạt hiệu quả - lương thực dư thừa là nhu cầu căn bản của bất kỳ nền văn minh nào. Nếu một người có thể nuôi ăn được 10 người không lao động ngoài đồng ruộng để họ tập trung vào các kỹ năng khác thì xã hội, cộng đồng của bạn sẽ trở nên vững vàng hơn để tồn tại.
Các công cụ sản xuất cần thiết cho nghề nông như cái cày, cái bừa thì bạn có thể tìm được, hoặc tạo ra bằng cách luyện lại các món đồ sắt bằng phương pháp đơn giản.
Nhưng có một kỹ năng quan trọng, vốn được các nhà nông thời Trung Cổ áp dụng, là phải làm sao để duy trì được độ màu mỡ cho đồng ruộng từ năm này qua năm khác.
Không có phân bón hoá học hiện đại, bạn sẽ cần bổ sung chất nitrate cho đất bằng cách bỏ phân chuồng và thay đổi các loại cây trồng liên tục - từ trồng đậu, hạt lentils cho tới chuyển sang trồng cây đinh hương, cỏ linh lăng - xen kẽ với việc trồng ngũ cốc.
Bỏ xương vào acid sẽ cho bạn chất phosphates, và rải vôi bột hoặc đá vôi sẽ giúp đối phó với tình trạng đất bị phèn hoá.
GETTY IMAGESNHỮNG THẬP NIÊN ĐẦU TIÊN
Do cộng đồng của bạn dần trở nên tự cấp tự túc được thay vì phải dựa vào việc đi tìm kiếm các món đồ, vật dụng còn sót lại, bạn sẽ cần học lại các kỹ năng truyền thống như nghề rèn, và làm các công cụ sản xuất bằng sắt, và duy trì máy móc hoạt động. Nền văn minh có được những tiến bộ là nhờ vào việc có sức mạnh cơ khí: bánh xe nước và cối xay gió rồi tới động cơ hơi nước, turbines và động cơ đốt trong, giúp giảm bớt nhu cầu sử dụng cơ bắp của con người.
Một nền văn minh có thể tồn tại được cũng cần đến nhiên liệu.
Trước thời cuối thập niên 1800, khi con người còn chưa bắt tay vào khai thác than rồi dầu thô, thì nguồn hoá chất then chốt - acid, cồn, các chất hòa tan, hắc ín - được lấy ra từ việc 'chưng cất khô' gỗ; nung nóng gỗ thông trong nơi kín gió và thu lấy lượng hơi bốc ra trong lúc gỗ được chuyển thành than củi.
Bạn thậm chí có thể chạy động cơ xe hơi bằng gas thu được từ việc nhiệt phân gỗ; trong thời Đại chiến Thế giới lần hai, đã có hơn một triệu chiếc xe hơi chạy bằng gas thu được từ gỗ chạy trên các đường phố châu Âu.
Không có dầu thô để tái khởi động (nền văn minh của chúng ta đã hút hết mọi nguồn tài nguyên dầu thô dễ khai thác), bạn cũng sẽ cần làm ra dầu diesel sinh học để chạy các loại máy móc bằng cách xử lý mỡ động vật hoặc dầu thực vật, được đem cho phản ứng với methanol (cồn gỗ, được chưng cất khô từ gỗ thông) và dung dịch kiềm (được làm bằng cách cho soda phản ứng với vôi sống lấy từ phấn hoặc đá vôi nung).
Trong ngành công nghiệp mới của bạn, các chất quan trọng có thể dễ dàng chiết xuất khác cũng sẽ được dùng cho nhiều mục đích. Chẳng hạn như chất ethanol lấy từ hạt ngũ cốc lên men rồi đem đi chưng cất thành rượu, sẽ là một dung dịch hòa tan đa năng và có tác dụng tẩy khuẩn hiệu quả.
Than củi có tác dụng tốt không chỉ trong việc tạo nhiệt độ cao để luyện kim loại hoặc làm gạch, làm thủy tinh, mà còn là một dạng 'chất khử' và cũng cần thiết cho việc luyện kim, tách kim loại khỏi quặng đá.
ISTOCK
NHỮNG THẾ KỶ ĐẦU TIÊN
Về dài hạn, cách duy nhất để xã hội thời hậu tận thế tiến lên và tái phát triển là phải hiểu được cách thức hoạt động của thế giới tự nhiên, và áp dụng được sự hiểu biết đó để khai thác tốt các nguyên lý căn bản, từ đó tạo ra các công nghệ hữu ích.
Cách tốt nhất để hiểu một cách chắc chắn về việc mọi thứ vận hành ra sao là dùng phương pháp khoa học.
Để điều tra thế giới một cách hiệu quả, bạn cần có các công cụ, và có một chất mà ta không thể thiếu trong quá trình tiến hành các thử nghiệm khoa học trong suốt quá trình lịch sử. Đó là một chất khá vững chắc, không tạo ra phản ứng hoá học, và hoàn toàn trong suốt. Chất liệu tuyệt vời đó tất nhiên là thuỷ tinh.
Bạn cần có thuỷ tinh để làm các ống xét nghiệm, để tìm hiểu về các phản ứng hoá học, và để làm các nhiệt kế, các phong vũ biểu nhằm giúp hiểu được về nhiệt độ và áp suất (là các nguyên tắc căn bản tiên quyết để tạo ra các công nghệ như động cơ chạy bằng hơi nước, và tiếp đến là động cơ đốt trong), và thuỷ tinh thậm chí tự nó có thể thao túng ánh sáng; tạo thành các mắt kính dùng trong kính hiển vi và kính viễn vọng.
Để làm ra thứ thuỷ tinh đơn giản, toàn bộ những gì bạn cần có chỉ là ba thứ, gồm silica, soda, và vôi, là những thứ có thể thu thập được như cát, rong biển, và phấn hoặc đá vôi.
Với nỗ lực của một Robinson Crusoe thực thụ, bạn có thể tự làm ra được cho mình một cái ly thuỷ tinh bằng việc lượm lặt các thứ trên một bãi biển nào đó.
Và cũng như với việc có các công cụ để nghiên cứu khoa học và có một đầu óc hợp lý, tò mò vừa đủ, bạn có thể hy vọng là xã hội hậu tận thế của bạn sẽ nhanh chóng phục hồi sau tai hoạ và sẽ tránh được một Thời Tăm tối khác.
Có thể sẽ mất hàng thập kỷ hoặc lâu hơn nữa, nhưng một hình thức văn minh mới sẽ xuất hiện sau tận thế.
Thế giới đó trông sẽ thế nào, đó là điều mọi người phỏng đoán, nhưng với trí tuệ con người, chúng ta có tiềm năng sẽ tái thiết được, và thậm chí còn cải thiện được - xã hội phức tạp ngày nay mà chúng ta đang biết đến.
--
Giáo sư Lewis Dartnell là khoa học gia và là cây viết thuộc Đại học Westminster. Bài này được soạn dựa trên cảm hứng từ cuốn sách của ông, mang tiêu đề Knowledge: How to Rebuild Our World from Scratch.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét