7322 - Bernd Lange gặp Tô Lâm để làm gì?

Phạm Chí Dũng

“Ngài Bernd Lange khẳng định, cá nhân mình và EU sẽ cố gắng thúc đẩy Hiệp định EVFTA sớm được thông qua, cũng như mong muốn tiếp tục tăng cường hợp tác với Bộ Công an trong thời gian tới...” - Bộ Công an Việt Nam đưa một bản tin ‘lạ’ ngay sau cuộc gặp của tướng Tô Lâm - bộ trưởng bộ này - với ông Bernd Lange, Chủ tịch Ủy ban Thương mại quốc tế (INTA) thuộc Nghị viện châu Âu (EP) vào chiều 27/7/2018 tại Hà Nội.

Bản tin ‘lạ’

Ủy ban Thương mại quốc tế - cơ quan chuyên trách về các vấn đề thương mại và đầu tư và đặt mối quan hệ chủ yếu với chính thể độc đảng ở Việt Nam qua kênh Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) - có chức trách gì để phải ‘tiếp tục tăng cường hợp tác với Bộ Công an’?

Đây là lần đầu tiên diễn ra cuộc gặp Tô Lâm - Bernd Lange - một hiện tượng đáng chú ý.

Vào tháng Chín năm 2017, Bernd Lange cũng đã đến Hà Nội về EVFTA, nhưng không có cuộc gặp nào với Tô Lâm. Chuyến đi này diễn ra một tháng rưỡi sau vụ Chính phủ Đức cáo buộc Trịnh Xuân Thanh bị bắt cóc ở Berlin và khiến nổ ra cuộc khủng hoảng ngoại giao Đức - Việt, biến thành một cơn địa chấn không chỉ trong nền chính trị Đức mà còn gây chấn động cả châu Âu.

Còn đợt làm việc ở Hà Nội của Bernd Lange vào tháng Bảy năm 2018 lại diễn ra sau sự kiện Nguyễn Hải Long - một nghi can tham gia đường dây bắt cóc Trịnh Xuân Thanh ngay tại Đức - vào ngày 17/7/2018 bất ngờ chịu nhận tội đã tham gia vụ bắt cóc này, trở thành đề dẫn hùng hồn khiến cả châu Âu phải ‘mở mắt’ trước lời tuyên giáo ‘Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước’, để sẽ phải thiết lập một hàng rào an ninh nghiêm khắc hơn bao giờ hết trên Lục Địa Già không chỉ với việc nhập cảnh của giới an ninh mà cả với nhiều thành phần quan chức khác của chính thể độc đảng ở Việt Nam.

Cuộc gặp Tô Lâm - Bernd Lange lại diễn ra sau một sự kiện thương mại được toàn giới chóp bu Việt Nam hoan hỉ xen hy vọng: vào cuối tháng Sáu năm 2018, EVFTA sau khi kết thúc giai đoạn đàm phán từ tháng Mười Hai năm 2015, đã kết thúc giai đoạn 1 về rà soát pháp lý, đồng thời thống nhất toàn bộ các nội dung của Hiệp định Bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (IPA). Dù vậy, hiệp định ngổn ngang này đã phải mất đến hai năm rưỡi mới kết thúc giai đoạn rà soát pháp lý, trong khi thông thường khoảng thời gian rà soát pháp lý đối với những hiệp định tương tự chỉ mất từ 6 tháng đến 1 năm.

Theo quy định của EU, quá trình xem xét các hiệp định thương mại quốc tế như EVFTA sẽ trải qua 2 giai đoạn: Giai đoạn 1, Ủy ban thương mại quốc tế của chủ tịch Bernd Lange sẽ rà soát toàn diện hiệp định nhằm đảm bảo thông tin, tình trạng pháp lý đầy đủ. Giai đoạn 2, Ủy ban thương mại quốc tế sẽ trình lên Nghị viện châu Âu để thông qua.

Vậy Bernd Lange gặp Tô Lâm thực chất nhằm mục đích gì?

Hãy nhìn lại quá khứ gần mối quan hệ EU - Việt Nam.

Trọng trách của Bernd Lange

Vào tháng 6/2016, Nghị viện châu Âu lần đầu tiên phải tung ra một nghị quyết mang số hiệu 2016/2755 (RSP) với thái độ và từ ngữ cứng rắn chưa từng có khi đề cập và lên án tình trạng đàn áp nhân quyền trầm trọng ở Việt Nam. Ngay sau đó, chính quyền Việt Nam bắt đầu một chiến dịch đàn áp khốc liệt kéo dài 17 tháng liên tiếp đối với giới đấu tranh nhân quyền ở quốc gia ‘lệ rơi hình chữ S.

Từ nửa cuối năm 2016 đến nay, đã có một số nghị sĩ của EU đến Hà Nội làm việc về EVFTA và luôn kèm dẫn những điều kiện về nhân quyền - một trọng tâm của EVFTA.

Nhưng chủ đề nhân quyền đã hoàn toàn không được Việt Nam quan tâm và phản hồi. Thậm chí ngược lại, nhà cầm quyền Việt Nam còn bắt giam đến gần ba chục người bất đồng chính kiến trong năm 2017 - một “thành tích” tương đương với thời kỳ “khủng bố trắng” từ năm 2008 đến năm 2012.

Sau nhiều năm giữ ôn hòa với chính quyền Việt Nam và thậm chí còn bị cho là khá mềm yếu trước quá nhiều vi phạm nhân quyền, rốt cuộc từ giữa năm 2016 đến nay EU ngày càng quan tâm đặc biệt đến chủ đề nhân quyền cho Việt Nam và nói thẳng đây là một trong những điều kiện bắt buộc, để nếu Việt Nam không chịu cải thiện nhân quyền thì sẽ không có cơ hội nào có được EVFTA.

Khi đến Hà Nội vào tháng 9/2017, ông Bernd Lange cũng đã nói thẳng “Nhân quyền là vấn đề trọng tâm trong đàm phán thương mại giữa Việt Nam và Liên Minh Châu Âu- EU”. Ông Bernd Lange cũng nói rằng nếu Việt Nam không giải quyết đầy đủ các quan ngại về nhân quyền thì e rằng chuyện thương thảo giữa đôi bên sẽ gặp rắc rối.

Còn chuyến công du Hà Nội của ông Bernd Lange vào những ngày cuối tháng Bảy năm 2018 đã mang lại một tín hiệu mới lạc quan hơn: xác lập vị trí của những yêu sách về nhân quyền trong Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA), từ chỗ khá yếu thế cách đây hai năm, đang trở nên tương đối mạnh mẽ vào thời gian này.

Phát biểu tại hội thảo ‘Kinh doanh và Quyền Con người trong Quan hệ Thương mại và Chuỗi Cung ứng Toàn cầu tại Việt Nam’ vào sáng 25/7 tại Hà Nội, ông Bernd Lange cho biết 3 công ước cơ bản của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đang là mối quan tâm của các Nghị sỹ Châu Âu. Việc Việt Nam đưa ra những cam kết rõ ràng và mang tính ràng buộc sẽ góp phần thuyết phục các nghị sỹ sớm thông qua EVFTA.

Trước đó vào tháng Hai năm 2018, trang Borderlex của châu Âu đã chính thức cho biết để thông qua EVFTA, “EU khăng khăng yêu cầu Việt Nam phê chuẩn ba hiệp ước của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về tự do lập hội, quyền tổ chức và thương lượng tập thể, và việc bãi bỏ lao động cưỡng bức dường như đã mang lại kết quả”.

Có thể cho rằng ý nghĩa lớn nhất của 3 công ước quốc tế mà chính thể độc đảng ở Việt Nam đã cố tình trì hoãn việc ký kết trong nhiều năm qua là định chế Công đoàn độc lập bảo vệ quyền lợi của người lao động, trong đó có quyền đình công. Lý do chính của việc trì hoãn này xuất phát từ não trạng của chế độ cộng sản: sau ‘Bài học Công đoàn Đoàn Kết ‘ ở Ba Lan và thập kỷ 90 của thế kỷ XX, chính thể Việt Nam đã luôn xem Công đoàn độc lập là một ‘thủ đoạn của chiến lược diễn biến hòa bình’ và tìm mọi cách cấm cản, phá bĩnh.

Trong khi đó, khối công đoàn quốc doanh đã không những chưa bao giờ tổ chức cho công nhân đình công để đòi quyền an sinh xã hội trước giới chủ, mà còn toa rập với chính quyền và công an để săn bắt những người cầm đầu đình công trong giới công nhân. Liên đoàn Lao động Việt Nam - một hội đoàn bị xem là ‘cánh tay nối dài của đảng’, trong nhiều năm qua đã nghiễm nhiên ‘ăn trắng mặc trơn’, hưởng ít nhất 2% trong tổng quỹ lương của các doanh nghiệp nhưng lại không giúp gì cho những quyền biểu tình được hiến định của người lao động.

Với thông điệp về 3 công ước cơ bản của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), đây là lần thứ hai trong vòng 10 tháng qua ông Bernd Lange đã ‘đòi nợ’ chính thể Việt Nam về nhân quyền.

Còn Tô Lâm?

Không thể khác hơn, Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế Bernd Lange đang mang trên mình một nhiệm vụ phức tạp và đầy ý nghĩa khi làm việc với Tô Lâm: vừa thuyết phục vừa sòng phẳng với ‘Bộ đàn áp nhân quyền’ phải thả lỏng cơ chế siết bức dân chủ và dần cải thiện tình trạng đàn áp nhân quyền vốn đang xảy ra quá trầm trọng.

Hiện thời, cửa thoát kinh tế đặt ra đối với chính thể Việt Nam thật ‘minh bạch’: chỉ có ký kết 3 công ước quốc tế về quyền của người lao động cùng một lộ trình chi tiết cam kết sẽ thực hiện 3 công ước quốc tế này, Việt Nam mới nhận được sự ủng hộ của Ủy ban Thương mại châu Âu và sau đó có thể là của Nghị viện châu Âu để thông qua EVFTA.

Vào quý 2 năm 2018, mật độ và cường độ làm việc về cải thiện nhân quyền của Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam và giới nghị sĩ một số nước trong khối EU như Đức, Thụy Điển và cả Ý, Tây Ban Nha… với chính thể Việt Nam đã gia tăng hẳn, trước mắt yêu cầu Bộ Công an trả lại hội chiếu và quyền tự do xuất cảnh cho một số người hoạt động nhân quyền mà đã bị công an thu giữ bất hợp pháp, giới chức ngoại giao quốc tế được thăm hỏi một số tù nhân chính trị trong trại giam và tự do tiếp xúc với giới xã hội dân sự…

Còn Tô Lâm thì sao?

Sẽ khăng khăng cương bướng ‘không thả tù chính trị’ rập theo não trạng độc trị của chế độ một đảng? Hay sẽ he hé mắt sang châu Âu sau vụ Nguyễn Hải Long ‘khai sạch’ tại Tòa Thượng thẩm Berlin, cũng là cái bối cảnh chính thể Việt Nam chưa bao giờ cô độc như thế này trên thế giới? Hoặc dù muốn hay không, cũng phải tuân theo ‘chính sách Nguyễn Phú Trọng’ về ‘EVFTA là ưu tiên số một’, để sau đó vẫn còn cơ hội ‘đạt hiệp định trước, bắt nhân quyền sau’ như thời hậu WTO giai đoạn 2008 - 2012?