10113 - Mô thức Trung Quốc là gì?

Nguyễn -Xuân Nghĩa

 

Ông Tập Cận Bình là người quyền lực nhất Trung Quốc hiện nay-AFP

Diễn biến khác lạ

Khi lãnh đạo Hà Nội làm dư luận phẫn nộ với việc kỷ luật Giáo sư Chu Hảo khiến ông quyết định ra khỏi đảng Cộng sản cùng nhiều trí thức khác thì tại Bắc Kinh, người ta thấy vài biến động đáng chú ý về mô thức phát triển kinh tế của Trung Quốc. Diễn đàn Kinh Tế sẽ tìm hiểu chuyện này….

Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, việc ban Kiểm tra Trung ương của đảng Cộng sản Việt Nam bất ngờ công bố việc kỷ luật Giáo sư Chu Hảo vì những tội danh kỳ lạ khiến dư luận nhiều nơi phẫn nộ và một số chuyên gia trí thức thuộc các lứa tuổi khác nhau đã quyết định ra khỏi đảng, kể cả ông Chu Hảo vào hôm Thứ Bảy 27. Người ta nói đến một trào lưu định hướng lại tư tưởng chỉ đạo quốc gia trong giai đoạn khó khăn này. Đúng lúc đó, và giữa nhiều khó khăn của lãnh đạo Bắc Kinh, người ta cũng thấy nổi lên một số tiếng nói khác lạ về tương lai của Trung Quốc. Theo dõi nội tình xứ này từ đã lâu, ông có thể nào trình bày cho thính giả của chúng ta những diễn biến khác lạ đó không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trước hết, tôi xin nói về bối cảnh gần xa. Cuối Tháng 11 sẽ có Thượng đỉnh của lãnh đạo nhóm G-20 gồm 20 nền kinh tế lớn nhất địa cầu tại Buenos Aires của Cộng hòa Argentina. Vào dịp này, các nước đều theo dõi cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump với Tổng bí thư Tập Cận Bình của Trung Quốc xem trận thương chiến giữa hai nền kinh tế có sản lượng cao nhất thế giới sẽ tăng hay giảm. Thứ hai, trong Tháng 12, Bắc Kinh sẽ kỷ niệm 40 năm Cải Cách và Cởi Mở của lãnh tụ Đặng Tiểu Bình sau Hội nghị kỳ Ba của Ban chấp hành Trung ương khóa 11, vào cuối năm 1978. Việc cải cách đó mới đưa kinh tế Trung Quốc vào một thời kỳ tăng trưởng ngoạn mục mà nay đang có chỉ dấu tàn lụi. Khi ấy, cuộc tranh luận về cải cách kinh tế hay chính trị tất nhiên xảy ra. Lần này, ta thấy việc tranh luận tại Bắc Kinh có vẻ công khai, khác hẳn sự bưng bít tại Hà Nội. Tuy nhiên, cũng cần nói thêm rằng những chuyển động về tư tưởng thường xảy ra rất chậm cho tới khi có kết quả bất ngờ….

Nguyên Lam: Kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa có phương pháp dẫn vào chuyện rất hấp dẫn để lôi kéo sự chú ý của chúng ta. Thưa ông, vì sao ông nói cuộc tranh luận tại Bắc Kinh có vẻ công khai hóa?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta không quên Tập Cận Bình đã tập trung quyền lực đến tối đa, như là một hoàng đế vĩnh viễn sau Đại hội khóa 19 từ cuối năm ngoái. Quan trọng nhất là ông đưa tư tưởng của mình vào Điều lệ đảng và Hiến pháp như một chân lý chính thức không thể bàn cãi, với dấu hiệu của nạn sùng bái cá nhân như Mao Trạch Đông, trong khi bành trướng sức mạnh của Trung Quốc ra mọi nơi. Vậy mà, khi nhắc đến công lao cải cách và cởi mở của Đặng Tiểu Bình sau 30 năm hoang tưởng của Mao, có người đã nói giọng khác.

- Đó là trưởng nam của Đặng Tiểu Bình, ông Đặng Phác Phương, nạn nhân bị tật nguyền vì cuộc Cách Mạng Văn Hóa Vô Sản Vĩ Đại khi bị ném từ cửa sổ xuống đất cách nay 50 năm. Ở tuổi 74, Đặng Phác Phương không chỉ là nhân vật thuộc “Thái tử đảng”, là con cháu các đại công thần cộng sản Trung Hoa như Tập Cận Bình, ông còn suy ngẫm nhiều từ những thảm kịch đó và là tiếng nói đáng chú ý. Trong tháng trước, Đặng Phác Phương đã như nhắc nhở tư tưởng của thân phụ trong một bài phát biểu đầy tính thực tiễn của Đặng Tiểu Bình.

Đặng Phác Phương nhắc nhở Tập Cận Bình

Nguyên Lam: Nguyên Lam thấy câu chuyện quả là hấp dẫn như chính ông Đặng Tiểu Bình hiện hồn về nhắc nhở Tập Cận Bình vậy. Thế người con trai của Đặng Tiểu Bình đã nói những gì, thưa ông?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Được bầu làm chủ tịch danh dự của “Liên Đoàn Những Người Tật Nguyền Trung Hoa”, Đặng Phác Phương có bài phát biểu sau ba ngày hội nghị củai liên đoàn đặc biệt này. Đặc biệt vì hôm khai mạc có sự tham dự của bảy Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính Trị, kể cả Tổng bí thư Tập Cận Bình. Ngày Đặng Phác Phương đọc diễn văn thì bảy vị lãnh đạo đó không có mặt, nhưng ông vẫn có lời kính trọng dành cho lãnh tụ Tập Cận Bình, rồi nói ra sự thật khác.

 

Ông Đặng Phác Phương, người nhắc nhở ông Tập Cận Bình về tôn chỉ "thao quang dưỡng hối". AFP

- Rằng chỉ có thực tiễn mới kiểm nghiệm được chân lý nên chính quyền phải giữ cái đầu tỉnh táo và biết vị trí của mình trong quan hệ ngoại giao và phô trương quân sự. Ông nhắc đến tôn chỉ “thao quang dưỡng hối” của Đặng Tiểu Bình là nên khiêm nhượng với quốc tế chứ đừng sớm đòi lãnh đạo thiên hạ vì ưu tiên của Trung Quốc ngày nay là giải quyết các vấn đề nan giải ở bên trong.

- Đáng chú ý hơn thế, Đặng Phác Phương nhắc lại lượng định của thân phụ rằng “củng cố và phát triển Trung Quốc sẽ cần vài chục thế hệ”. Sau nhiều biến động, từ năm 1992, Đặng Tiểu Bình nói mãi tới việc cần “vài chục thế hệ” vì tiến trình phát triển sẽ lâu dài, khó khăn, rắc rối và phức tạp. Nhưng, Đặng Phác Phương cũng nhấn mạnh hai yếu tố quan trọng, rằng không thể đảo ngược việc cải cách từ 40 năm trước, và rằng Trung Quốc nên có thái độ hợp tác để cùng có lợi trong môi trường quốc tế. Đấy là một phê phán tế nhị chính sách của họ Tập hiện nay.

Nguyên Lam: Câu chuyện quả ly kỳ vì con trai của công trình sư đã tạo ra những thay đổi tại Trung Quốc từ 40 năm qua là Đặng Tiểu Bình lại có vẻ như răn bảo người đang lãnh đạo Bắc Kinh hiện nay. Ông giải thích chuyện này như thế nào?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi trộm nghĩ Tập Cận Bình có triệu chứng vĩ cuồng hay tự mê sau khi tập trung tối đa quyền lực để giải quyết các vấn đề của Trung Quốc mà ông ta gọi là “những mâu thuẫn cơ bản của kỷ nguyên mới” nhưng chẳng xong vì các vấn đề ấy quá lớn. Vì vậy, những người trong cuộc mới lên tiếng.

- Với vai vế là con trai đệ nhất công thần và còn hơn Tập Cận Bình trên 10 tuổi, Đặng Phác Phương sợ công lao của thân phụ bị mai một và xứ sở gặp loạn nên có vẻ nhắc nhở rằng trong nền dân chủ tập trung thì cũng nên nhớ đến yếu tố dân chủ và phải kiểm nghiệm chân lý từ thực tiễn. Cái hiện tượng “độc quyền chân lý” của một chế độ toàn trị có thể đang rung chuyển nên từ vài tháng nay họ bắt đầu nói về tư tưởng. Khi đó, ta sẽ nhắc đến biến cố thứ hai cũng vừa mới xảy ra…

Nguyên Lam: Chúng ta bước qua phần hai của chương trình hồi hộp ngày hôm nay, thưa ông biến cố thứ hai đó là gì?

Ý kiến của kinh tế gia Trương Duy Nghinh

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trung Quốc có Đại học Bắc Kinh, xưa kia được gọi là Quốc Tử Giám, nay là lò đào tạo nhân tài cho chế độ, còn có uy tín hơn Đại học Thanh Hoa. Hai tuần trước, một giáo sư của Đại học là ông Trương Duy Nghinh (Zhang Weiying), từng là Khoa trưởng Phân khoa Quản trị Quang Hoa của Đại học này có bài tham luận được đưa lên trang nhà của Đại học làm dư luận chú ý.

- Sinh năm 1959, đã học trong nước rồi tốt nghiệp tiến sĩ kinh tế tại Đại học Oxford, dưới sự hướng dẫn của một giáo sư kinh tế người Anh, sau này đoạt giải Nobel kinh tế, ông Trương Duy Nghinh chủ trương kinh tế tự do theo trường phái Áo quốc hay “Austrian School”, và được giới kinh tế chú ý từ cả chục năm trước.

- Bài tiểu luận của ông hôm 14 Tháng 10 làm chấn động dư luận vì đả kích mô thức Trung Quốc sẽ tất yếu dẫn tới đối đầu với thế giới Tây phương. Ông cho rằng dùng mô thức này làm cơ sở thẩm định thành tựu kinh tế trong 40 năm qua là sai lầm và nguy hiểm vì dẫn tới mâu thuẫn xung đột. Nói cho dễ hiểu, kinh tế gia này phủ nhận giá trị của mô thức Trung Quốc đang được Bắc Kinh đề cao!

Nguyên Lam: Câu chuyện càng ngày càng lạ vì tại sao một giáo sư kinh tế lại đưa ra một quan điểm trái chiều hay chệch hướng như vậy với tư tưởng của đảng? Ông nhận xét thế nào về chuyện này?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thực tế thì cái “mô thức Trung Quốc”, mà Việt Nam coi như mẫu mực, dựa trên quyền lực của một đảng, một khu vực quốc doanh to lớn và một chiến lược công nghiệp gọi là sáng suốt nhưng phương hại cho tương lai xứ sở. Nói cho dễ hiểu theo luận điểm Tập Cận Bình thì mô thức gọi là “xã hội chủ nghĩa với màu sắc Trung Hoa” là một tai họa cho Trung Quốc. Giáo sư Trương Duy Nghinh vừa viết như vậy nên mới là điều khá bất thường.

Nguyên Lam: Thuần về kinh tế chính trị học, ông nghĩ sao về luận cứ vừa được một giáo sư kinh tế của Đại học Bắc Kinh đưa ra?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Dưới thời lãnh đạo của Mao Trạch Đông từ năm 1949, Trung Quốc đã trải qua 30 năm suy thoái và khủng hoảng, kể cả Bước Nhảy Vọt Vĩ Đại hay Đại Dược Tiến làm gần 40 triệu người chết đói dù không bị mất mùa, và 10 năm biến động chính trị của các Cách Mạng Văn Hóa Vô Sản Vĩ Đại cho tới khi Mao chết năm 1976. Trung Quốc chỉ bắt đầu có mức tăng trưởng rất cao sau khi họ Đặng cải cách đúng 40 năm trước. Làm sao giải thích hiện tượng đó? Rồi làm sao giải thích là ngày nay kinh tế Trung Quốc đang có dấu hiệu suy sụp?

- Một là nhờ Đặng Tiểu Bình đã tháo gỡ các rào cản cho sản xuất kinh tế, kể cả chủ nghĩa hoang tưởng và chế độ tập trung quản lý bằng kế hoạch của Mao. Hai là vì Trung Quốc áp dụng kinh nghiệm của các nước tiên tiến, như Hoa Kỳ, Nhật Bản rồi Nam Hàn là nương theo quy luật thị trường tự do và giảm sự can thiệp chính trị vào kinh tế. Ba là nhờ Trung Quốc tìm ra mô hình riêng gọi là “xã hội chủ nghĩa với màu sắc Trung Hoa”. Cách giải thích thứ ba trở thành lý luận chính thức của đảng và ngày nay được Tổng bí thư Tập Cận Bình nhấn mạnh. Ông Trương Duy Nghinh thì đả kích cái chân lý giả trá đó.

Nguyên Lam: Ông vừa nói là làm sao giải thích việc kinh tế Trung Quốc đang có dấu hiệu suy sụp, xin ông khai triển thêm cái ý này.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Khi đà tăng trưởng hết còn là 10% một năm như trong mươi năm đầu, đang giảm dần và nay chỉ còn 6-7% thì cách giải thích nào trong ba luận cứ kể trên là hợp lý nhất? Nếu chỉ là nhờ tháo gỡ các rào cản thời Mao thì thời nay chính quyền Bắc Kinh khó làm gì hơn mà phải tìm chiến lược mới, chứ không thể quay về chủ nghĩa Mao. Nếu là do áp dụng quy luật tự do kinh tế như các nước tiên tiến, thì thời nay nên gia tăng mức độ tự do ấy mới có phát triển chứ không thể lui về hướng cũ là gia tăng vai trò quản lý của nhà nước. Và nếu cách giải thích thứ ba về mô thức Trung Quốc, là chân lý của đảng và nhà nước thì người ta chẳng thể làm gì thêm và tương lai Trung Quốc tụt về sau lưng.

- Cùng với diễn văn của Đặng Phác Phương, bài phát biểu của kinh tế gia Trương Duy Nghinh cho thấy phần nào cuộc tranh luận về tư tưởng trong tầng lớp lãnh đạo ngày nay tại Trung Quốc. Ta thấy Bắc Kinh không cho phổ biến rộng rãi nhưng cũng chẳng có biện pháp kỷ luật lối phát biểu gọi là chệch hướng đó. Đấy là chi tiết đáng nhớ vì có người công khai hạ bệ “mô thức Trung Quốc” và có người nói là phải khiêm nhường và kiên nhẫn vì sẽ cần vài chục thế hệ nữa thì mới vượt qua những khó khăn hiện nay. So sánh với thái độ của Hà Nội trong vụ Chu Hảo, ta thấy ngay là Việt Nam vẫn còn tụt hậu.

Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên Lam xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích ly kỳ của tuần này, và xin hẹn quý thính giả tuần sau.