Khi Tổng thống Mỹ Barack Obama chuẩn bị cho chuyến thăm lịch sử tới
Cuba, tương lai của đảo quốc cộng sản này đang là chủ đề đồn đoán của nhiều người.
Một số nhà quan sát hy vọng rằng sự thay đổi hướng về chủ nghĩa tư bản, vốn đã
diễn ra từ từ trong suốt 5 năm Raul Castro cầm quyền, sẽ tự nhiên dẫn Cuba tiến
tới dân chủ. Nhưng kinh nghiệm lại cho thấy điều ngược lại.
Thực tế, tự do hóa kinh tế khác xa với con đường chắc chắn dẫn đến dân
chủ. Không có gì minh họa cho điều này rõ hơn chế độ chuyên chế lớn nhất và lâu
đời nhất của thế giới, Trung Quốc, nơi mà Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) duy
trì quyền thống trị của mình ngay cả khi các cải cách theo hướng thị trường đã
làm nền kinh tế tăng trưởng mạnh. (Một người hưởng lợi chính từ quá trình này
là quân đội Trung Quốc.)
Niềm tin rằng chủ nghĩa tư bản sẽ tự động mang lại dân chủ bao hàm một
sự kết nối về ý thức hệ giữa hai khái niệm này. Nhưng sự thống trị của ĐCSTQ –
hiện đang có 88 triệu thành viên, nhiều hơn cả tổng dân số Đức – không còn bắt
nguồn từ ý thức hệ. Đảng, đại diện bởi một nhóm lãnh đạo khép kín, duy trì quyền
lực bằng cách sử dụng một loạt các công cụ – cưỡng chế, tổ chức, và khen thưởng
– để ngăn cản sự xuất hiện của một tổ chức đối lập.
Trong một chỉ thị vào năm 2013, được gọi là “Tài liệu số 9”, bảy mối đe
dọa đến sự lãnh đạo của ĐCSTQ mà Chủ tịch Tập Cận Bình có ý định loại bỏ đã được
liệt kê ra, bao gồm: việc ủng hộ “nền dân chủ lập hiến phương Tây,” thúc đẩy
“các giá trị phổ quát” về nhân quyền, khuyến khích “xã hội dân sự”, những lời
chỉ trích phủ nhận sạch trơn về quá khứ của đảng, và tán thành “các giá trị
truyền thông phương Tây.”
Tóm lại, chủ nghĩa cộng sản hiện nay ít tập trung vào bản chất – tức ý
thức hệ của nó – và tập trung nhiều hơn vào những điều khác. Các đại diện của
nó đều cam kết ưu tiên giữ vững quyền lực chính trị – một nỗ lực được hỗ trợ bởi
sự thịnh vượng kinh tế mà chủ nghĩa tư bản mang lại – bằng cách giúp ngăn chặn
nhu cầu đòi thay đổi.
Câu chuyện ở Việt Nam và Lào cũng tương tự như vậy. Cả hai đều bắt đầu
phi tập trung hóa nền kinh tế và khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân ngay từ
những năm cuối thập niên 1980, và giờ đây đã thuộc vào hàng những nền kinh tế
phát triển nhanh nhất châu Á. Việt Nam thậm chí còn là một thành viên của Hiệp
định TPP. Nhưng nhà nước độc đảng vẫn giữ vững quyền lực và tiếp tục kiểm soát
chính trị.
Mọi thứ dường như sẽ không thay đổi trong tương lai gần. Tại Việt Nam,
Nguyễn Tấn Dũng, vị thủ tướng có đầu óc cải cách, gần đây đã thất bại trong nỗ
lực trở thành Tổng Bí thư của Đảng Cộng sản (lãnh đạo tối cao của đất nước); Tổng
Bí thư đương nhiệm Nguyễn Phú Trọng đã tái đắc cử trong Đại hội Đảng lần thứ
12.
Ngoài việc cung cấp đầy đủ lợi ích vật chất để giữ cho người dân hài
lòng, chủ nghĩa tư bản còn tăng cường khả năng đàn áp nội bộ và kiểm soát thông
tin của các nhà nước cộng sản. Một ví dụ là “Vạn Lý Tường Lửa” (Great Firewall)
khét tiếng của Trung Quốc, một công cụ của chính phủ nhằm kiểm soát và ngăn chặn
nội dung trên mạng Internet, tạo ra một khu vực thông tin chính trị “sạch” cho
công dân. Trung Quốc là nước lớn duy nhất trên thế giới có ngân sách dành cho
an ninh nội bộ còn lớn hơn ngân sách chính thức cho quốc phòng.
Đối mặt với bất ổn kinh tế hiện nay tại Trung Quốc, việc kiểm soát
thông tin trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Để ngăn chặn mọi nguy cơ, lãnh đạo
Trung Quốc ngày càng bịt miệng giới báo chí, nhất là hạn chế các báo cáo hoặc
bình luận có thể ảnh hưởng xấu đến giá cổ phiếu hay tiền tệ. Ông Tập đã yêu cầu
các nhà báo hứa “trung thành tuyệt đối” với ĐCSTQ, và theo sát sự lãnh đạo của
Đảng trong “tư tưởng, chính trị và hành động.” Một tờ báo của nhà nước khi cảnh
báo “tính chính danh của Đảng có thể suy giảm” đã lập luận rằng “phương tiện
truyền thông quốc gia đóng vai trò thiết yếu đối với sự ổn định chính trị.”
Rõ ràng, ở những nơi mà những người cộng sản nắm quyền, sự phát triển
thị trường tự do cho hàng hóa và dịch vụ không nhất thiết dẫn đến sự xuất hiện
của một thị trường các tư tưởng (marketplace of ideas). Ngay cả Nepal, một nước
do những người cộng sản chi phối nhưng có tổ chức bầu cử, cũng không thể biến tự
do hóa kinh tế thành một quá trình chuyển đổi dân chủ đáng tin cậy. Thay vào
đó, chính trị của nước này vẫn biến động, khủng hoảng chính trị và khủng hoảng
hiến pháp đang phá hoại danh tiếng của họ như là một vùng đất yên bình và đe dọa
biến họ trở thành một quốc gia thất bại.
Có vẻ như dân chủ và chủ nghĩa cộng sản loại trừ lẫn nhau. Nhưng chủ
nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản rõ ràng không như vậy – và điều này có thể rất
nguy hiểm.
Thực tế, “cuộc hôn nhân” giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản, dẫn
đầu bởi Trung Quốc, đã sinh ra một mô hình chính trị mới – tạo ra thách thức trực
tiếp đầu tiên đối với nền dân chủ tự do kể từ thời chủ nghĩa phát xít: đó là chủ
nghĩa tư bản chuyên chế. Với sự tăng trưởng ngoạn mục để trở thành một cường quốc
hàng đầu thế giới chỉ trong thời gian ít hơn một thế hệ, Trung Quốc đã thuyết
phục được các chế độ chuyên quyền ở khắp mọi nơi rằng chủ nghĩa tư bản chuyên
chế – hoặc, như các nhà lãnh đạo Trung Quốc gọi là “chủ nghĩa xã hội mang màu sắc
Trung Quốc” – là con đường nhanh nhất và bằng phẳng nhất để đến với thịnh vượng
và ổn định, tốt hơn nhiều so với những cuộc bầu cử chính trị lộn xộn. Điều này
có thể giúp giải thích tại sao sự mở rộng của dân chủ trên toàn thế giới gần
đây đã bị đình trệ.
Chuyến thăm Cuba sắp tới của Obama nên được xem là dấu hiệu của sự kết
thúc chính sách cô lập Cuba không khôn ngoan của Mỹ – một bước tiến có thể sẽ mở
đường cho việc dỡ bỏ lệnh cấm vận thương mại đã kéo dài 55 năm qua đối với
Cuba. Nhưng sẽ là một sai lầm nghiêm trọng nếu cho rằng sự mở cửa kinh tế của
Cuba, được đẩy mạnh nhờ động thái xích lại gần do Obama khởi xướng, nhất thiết
sẽ mở ra một kỷ nguyên chính trị mới ở nước này.
*
Brahma Chellaney, giáo sư ngành Nghiên cứu Chiến lược tại Trung tâm
Nghiên cứu Chính sách ở New Delhi, học giả tại Viện Robert Bosch ở Berlin, là
tác giả của chín cuốn sách, bao gồm: Asian Juggernaut, Water: Asia’s New
Battleground và Water, Peace and War: Confronting the Global Water Crisis.
Copyright: Project Syndicate 2016 – The Limits of Capitalism with
Communist Characteristics
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét